Uribarriko sorgiña

Uribarriko sorgiña

Antzesgilleak:
Uribarriko sorgiñ : 60 urte
Aizkapel (Aizkapel'go Andrea): 50 urte
Mari-Kurutz (Artzaia) : 22 urte
Muxurdin (Artzaia) : 20 urte
Yoane . (Artzaia) : 18 urte
Karmele . (Artzaia) : 20 urte
Luzitxo (Alzinako neskatilla) : 16 urte
Mari (Baltzategiko etxekoandrea) : 50 urte

Gerta-lekua:
Lendabiziko ekitaldia, Aloña-egoaldeko artzai-txabol baten,
Bigarren ekitaldia, Belarren (Aloña-iparraldean), Uribarri auzoko “Belar” deritzaion Aloña-iparraldeko tokian, Uribarriko sorgiñaren etxetxoan.

Jantziak:
- Lau artzaiak gure mendi-artzaiak bezela.
- Aizkapel, Luzitxo ta gure lengo baserritarrak bezela txukun eta garbi.
- Sorgiña gero, bere lekuan, esango degun bezela, baña parregarri beti.

Gertaroa: ARANTZAZU'ko Ama agertu zanekoa.


                I EKITALDIA

Agertokia: ARTZAI-TXABOL AURREKALDEA. Atzean, txabola, atea agiri zaiola, arkaitz eta zugasno batzuen tartean. Txabol-ate ondoan, maletxa, kaikua, iragazkia ta beste orrelako artzai-tresna batzuk. Aulki ala enbor bat edo beste txabol-ondoan, jarlekutzat.
• Ezker-eskuitik, basoa.
• Dagonilako egun argi-alaia da.
• Goizeko amarrak edo dira.

I Agerkaldia
Mari-Kurutz

Artzai-lanak bukatu ditu-ta, artilezko galtzerdiak egiten diardu, txabol-aurrean.- Une artan « Errodrigo Baltzategi » igaro da, bere ardiakana, ta Mari-Kurutz azkeneko agur-itzak esaten ari zaio, esker-alderantz begira.

- Ez zekiat, ba, mutil. Ai! Alan izango ba’litzak!... Ik burubide onak dituk beti, bai... Agur. Ongi ibili!

Galtzagintzari gogor ari zaion bitartean, atzera ta aurrera bezela, geldi-geldi ibili bedi.

Ez det inoiz olako mutilik ikusi... Gauz guziak alde onetik ikuste ditu... Okerrik aundiena gertatu arren, berealaxe alderdi onen bat bilatzen dio nunbaitetik... Legorte ikaragarri onek bazter guziak ondatzen dituala, “Yaungoikoak bidaltzen digun mesedea dala”, esango digu mutil orrek. Mesedea? Nola? “Pekatuak jarri gaituan lozorrotik esnatu gaitezen, Yaunak ematen digun zirikada bezela dalako”. Ikusi dezute buru-argiagorik!... Ganboa ta Oñaztarrak alkar-iltzen lei bizian dabiltzala... Estaiai al dan kalterik aundiena zaiela etxeetan, soro-basoetan eta ondasunetan… ez da orregatik mutil ori suminduko, ez dezute inoiz artega ta asarre ikusiko. “Zer egingo diogu, ba” erantzungo dizute beti, “ori ta geiago zor diogu Yaunari gure alkar-ikusi-eziñagatik! Anai-maitasuna galdu gendun-eta, zorigaitz guzi oiek egiz zor zaizkigu”... Olako mutillik!

Irurogei ta amar urteko agure (irribarrez) askok ez dute orrek bezelako zentzunik.  Ba-dira Uribarri’n amaika bat agure mutil orren zentzun-erdirik beretzat nai luketenak: Antzuabar’ko(*) Jose-Peru ta Alzina’ko Mikel-Anton eta Aizkapel’go Manu sorgin-zalea.

Errodrigo joan dan alderantz begira.

Bai, inun sorgin-zalerik bada, bada, Aizkapel’go Manu da bera. M. Ene! Ori gizona! Kilkirrak ainbat sentzun ez du agure orrek. Zenbat aldiz ez al da igoko egunean Belar’ko sorgiñagana. Ollarrak gaberdian kukurrukurik jo mes duela… an doa arin-arin argitu-orduko sorgiñaren txabolara zergatik izan ote dan galdezka. Beren bei zarrak iru orru luze erreskaran egin dituala, “ba diagu okerren bat gañean” esan eta antxe joango da Belar’era, zein oker gertatuko zaion galde egitera. Aldemeneko tellatuan iru katu batera ikusi dituala, “Jesus! Ba-zetozek inpernuko gaitz guziak guregana”, ta antxe ikusiko dezute arnasestuka, larri-larri aldapa gora zein gaitz etorriko zaion sorgiñari galdetzera… Bai, zoritxarrez, sorgin-jarraitzallerik geiegi ditugu gure alderdi abetan, baña Aizkapel’go Manu bezelakorik ez. Eta orra: len emendik igaro dan mutil ori, piska bat artega ta urduri ikusi nai ba’dezute, sorginkeriok aipatu besterik ez dezute. Ezergatik eta iñorengatik sumintzen ez dan ori, sorgin-izenak berealaxe sututzen du. “Sorginkerietan sinisten dutenak ergel aundi batzuk ditun”, esaten dit bein baño geiagotan. Sorgin-izeneko atso oiek, maltzur gaizto batzuk besterik ez dira, esan zion atzo gure amari. Ez daki iñork etorkizunaren berririk munduan. “Jainkoak (barre antzean) bakar-bakarrik azaldu ditzake gertakizunak”. Nik ez det iñoz sinismen aundirik izan sorgiñen esan eta egiñetan, baña mutil orren eritzia jakin nuan eskeroz, ez diet sorgiñai esertxo ere sinistu nai.. “Sorginkeriak alderdi guziak naspildurik zeuzkan”, esan dit arestian, “edozein atsok diona Zeruko abotsa bezela diten geienak, Kristau-Ikabide doneari baño begirapen aundiago zioten sorgiñaren aburuari. Auxe den ta ez besterik, gure gaurko zoritxar guzien sustraia. Ba-du mutil orrek nunbaitetik argitasuna orrelako egi mardulak esateko ; ta nolako benetasunaz esan gañera! Ez dakit nundik ikasi dituan olako egiak. Bere aita ta ama ta anai-arrebak ezautzen ditugu ongi asko. Kristau onak dira danak, baña ez dute orren zentzun- erdirik… “Gure gaitz guzien sendamena bidean degula”-ta, ari zait egun abetan... Ez dakit nolan sendatu ditezken gaitz egun batetik bestera. Arriturik nauka, benetan. Mutil orrek...

II Agerkaldia
Mari-Kurutz ta Muxurdin

Muxurdin ere galtzagintzan dator. Gazta-lanak egin ditu-ta, goizaldea Mari Kurutzekin igarotzea datorkio.

M-K. Zer den Muxurdin? Bai al ator?
Mux. Gazta-legea-edo egin diñagu-ta… emen gaitun.
M-K. Gazta-legea”…bai, alan bearko, neska.
Mux. Bakoitzak al duana egin dezala, ta or konpon Mari Krutz
M-K. Bai, Donostia’n Donosti ta...
Mux. (Berealaxe)... “Gorostia’n Gorosti” gure amonak zionan bezela.
M-K. Ik bezain ongi banekin gaztagintzan...
Mux. “Nik bezain ongi” dion? Asi aiz i eperra aizetzen!
M-K. Eperra ez eze, galeperra ere aurki aizetuko diñagu.
Mux. Ire gaztak gizonenak aña egiten diten Oñati’ko plazan, nereak zakurrak ere ez zetiten nai.
M-K. (Pozez) Bai. Asi aiz i ere “zerak” aizetzen.
Mux. Ez zegon emen “zerik”. Nik, orea gazta-itxura apur bat artzen asi bezain laster, antxe uzten diñat, ezin naun egon bezela, orea estutu ta estutu.
M-K. Nik ere ez zionat geiegirik egiten, ba.
Mux. Ire gaztak ez din iñorenen aurrean lotsik. Borobiltasun ori egoki bezain ongi ematen dion. Ez zekinat nila moldatzen aizen.
M-K. Moldatu? Zumitza berak ematen zion biribiltasun ori. Ez dakin ori oraindik? (Pozez).
Mux. Zumitzarena bakarrik ba’litzan, ez liketen nere gaztaiak “patata” itxuraik izango. Lotsatu egiten naun gaztaiok plazara jeisten.
M-K- Itxura makala izan arren, jakera gozua izan ezkero, ze ajola iri?
Mux.“Jakera gozua” dion? Geienak usteldu egiten ditun. Mamorro zikin oiek sortzen zaizkien, eta zerriai eman bear azkenean.
M-K. Gaztaia zerriai eman? “Goierritarra” olako gaztai-jantzaleak omen ditun-eta... bidaldu alde aietara (Irribarrez).
Mux. (Maltzur) Bai, Antzuabar’ko Muxurdin artzaiaren izena “goierritarrak” goraldu dezaten, ezta? Asi aiz i berriz belak aizetzen. Ez ago i bela txarra!
M-K. Ba-dakin, neska, gaztagintzan astia, astiro ta luze-luze artu bear duala artzaiak.
Mux. Ba-zekiñagu ori ik esan gabe.
M-K. Zergatik ez den artzen, ba?
Mux. Gauza izan bear artzeko. Ezin naun ni ainbeste denbora geldi-geldi ta umekeri oietan egon.
M-K. Ez den umekeria.
Mux. Ba-zekiñagu ori ere.
M-K. Zergatik esan dun, ba?
Mux. Ni ez nindunan artzaintzarako jaio ta kittu!
M-K. Zertan ari aiz, ba? Utzi ardiok eta kittu!
Mux. Zenbat bider ez zionat gure aitonari esan “ardiok saldu egin bear ginduzkela”, baña ez din olakorik aditu nai ere. Gizonok gudaketatik etorri arte nolabait izan bearko gerala-ta, orra, emakumeok gizonen ordean egiten!
M-K. Ni ere alan natxion, Muxurdin; gure gisonak etxeratu arte, emen mendi-ontan egon bear. An, etxeko lanetan banengo milla aldiz naiago niken.
Mux. A! Zorioneko gudaketok bukaturik baleuden!
M-K. Inoiz sortu ez balitzaten, obe!
Mux. Bai, neska. Bukatuko ditun egunen batez, ala ere.
M-K Bai, gu il ondoren-edo.
Mux. Baita lenago ere.
M-K Ez zekiñat, ba. Ez diten bukatzeko itxurarik.
Mux. Ikusi den Baltzategi’ko Errodrigo?
M-K Bai, emendik joan dun. Itz bat edo beste alkarri esan zionagu. Zer esan dikin, ba, mutil orrek berrizik?
Mux. Gure zorigaitzen sendamena ber-bertan diñagula
M-K. “Ber-bertan” esan din? Ez zidan neri ainbestekorik esan! A, neska! Alan balitzan, pozik dantzatuko niken aurresku bat Oñati’ko plaza-erdian!
Mux. Nik Uribarriko elizako tellatuan arin-arin bat dantzatuko niken orain bertan, alan gertatuko balitzan.
M-K Nola uste din,ba mutil orrek, gaitzen sendamena ber-bertan etorri ditekenela?
Mux. Luzaroan egon naun berarekin izketan ta Andra Maria’rengandik uste din mutil orrek sendamena artuko diñagula.
M-K. Ai! Alan gertatuko balintzan pozik joango ninduken ortotzik, eta belauniko ere bai, Oñati’ko eliz nausira Andra Maria’ri eskerrak ematera. Ta, nola sortu zaion Errodrigo’ri uste ori?
Mux. Ez zekiñat ori ongi.
M-K. Andra Mariak emandako argitasunen bat, edo...
Mux. Ba-daiteken ori ere izan. Egun abetan Oñati’n egiten ari diran otoizketagaitik uste diñat dala, geinbat.
M-K. Otoizketagaitik bakarrik? Amaika bat gauz eskatu ztiñat nik Zeruari, iritxi ezer gutxi, ordea.
Mux. Alantxe aditu zionat, ba, arestian. Ta begira azaldu zidan esaera au: “Arretaz, apal, uste osoz eta iraunkiro egiten dan otoitzak beti iristen du eskatzen duana, Andra Maria’ren bitartez egiten danean, batez ere”.
M-K. Ba-ditu mutil orrek esaera zorrotz batzuk!... Arriturik natxian aspaldi.
Mux. Oraingo otoizketa abetan, Oñati’ar zintzo askoren biotzak benetan Jaunagana aldatu dirala, aurreko gaizki-egiñen damua arturik; eta zorionez, Andra Maria’ren babesean jarri geralako sendamena ber-bertan diñagula.
M-K. Ez zidan neri orrenbeste esan.
Mux. (Biziro) Baietz!, Ama Maria’ren bitartekotasunak ezin dezakela utsik izan, eta ezin dezakela utsik izan.
M-K. Ba-zekin orrek goitik zerbait. Andra Mari berak azalduko zionan gertakizuna.
Mux. Ez niken ezetzik esango.
M-K. (Gorantz begira) Entzun itzazu Ama maite orrek gure eskariak, eta kendu zaizkiguzu ainbeste estututzen gaituzten irrurri ta zorigaitz aundi abek!
Mux. (Bere baitan) Ba-diñagu premia!
M-K. Erakutsi zaiguzu, arren, zure esku altzua lenbaitlen!
Mux. (Mari-Kurutz’i) Orain arte parre egin diñat. Beti mutil orren izakera ta esakunen bizkarretik, baña gaurko bere izketa ta ibillera danak biotz-barreneraño jo natxioten. Oraingoan beintzat gauz onen bat dakarkigun Andra Maria. Uste orretan natxion ni ere.
M-K. Ezin din inoiz Zeruko Andra Maria’k gauz txarrik ekarri iñori.
Mux. Ba-zekiñat ik bezain ongi. Ez diñat nik sekula olakorik esan.
M-K- Ordu onean eldu bekigula beintzat bere laguntza ta errukia!
Mux. Bai, ori bai; ez zionat besterik eskatzen gure Zeruko Ama Andriari.

Ixil-unetxoa. Biak gogoz ari dira galtzagintzan. Bat-batean M-K’i bere “sukaldeko” lanak bururatu zaizkio, ta txabolarantz zuzentzen da.

M-K. A! Ta suari ardura artzea ere aztu zaitadan. Nola egongo ditun gure eltzeak? Itzulirik, bear ba’da. (Txabolan sartzen da).


III Agerkaldia
Muxurdin. Mari-Kurutz

Mux. Nekatu egiten den, beti zutik egonda ere. Eseri gaitenan pitin batez aulki  ontan.

Eseritzen da. Ixil-unetxoa. Gero gorantz begira M-K’i:

Egoaldi bikaña den gaurkoa mendirako... (Ez du erantzunik) Gabaz intza pitin bat izango ba’litzan, belarrari ezotasuna emateko, baña... etzegon, neska, etzegon. (Legarra) Or zebiltzan ardi gaxoak, ara ta ona, nun belar-izpitxoren bat billatuko... Dana erre ta kiskaldurik zegon... Gorria den auxe!... Ez omen den inoiz orrelako legorterik ezagutu... Alan zion beintzat gure aitonak… Udaberri ezkeroztik euri-tantarik ez, ezta intzik ere… Iturri geienok agortu ditun… Alan ba’goatxiñon… (Txabol-aterantz begira, irribarrez)  Zer? Legatz eta saieskiok ondu Al ditun? Usai gozo-onik asko zetrorren nere sudurrerantz. Ots egingo naun jatordukoan, ezta?

M-K. (Barrezka) Ez daukan jolaserako gogo txarra, Muxurdin!

Mux. Zer ba? M-K Sua itzali zaitadan.

Mux. Sua itzali? Sartu den sorgiñen bat ire txabolan.

M-K Ago ixilik! Ez zadanan sorgiñik aipatu!... Ai, ene! Nere babak egosi orduko...

Mux. Babak bazkaltzeko? Ez aiz gaizki bizi. Ez diñat nik baba-egosteko lanik, gaur zortzi ezkeroz ez bait zegon gurean babarik, talo ta esnea ta gaztaiaz pozik egon bearko. I bezelako erregiñak ezik, gaur ez din iñork babarik.

M-K Ez ago i errege txarra!... (Gogorrago) Ederra egin diñagu orain!

Mux. Zer gertatzen zain?

M-K Ardagaia ta sukarria zearo bustita zeuden, eta ezin orain surik egin.

Mux. (Barrez) Ajajai! Ez diñat esan sorgiña daukanala txabol ortan? Arakatu itzan bazterrok, ia eltzeren baten azpian billatzen denan, tximitxa biurturik-edo.

M-K Lurra pitin bat bustitzeko intzik ez diñagu ikusten baña ardagai-sukarriok ondatzeko ura sortu den nonbaitetik.

Mux. Sinistu nazan, Uribarriko sorgiñaren lanak ditun oiek.

M-K Ago ixilik, ez diñat aditu nai ere sorgiñ orren izenik…

Mux. (Maltzur) Baietz. Arestian ikusi diñat, katillu urarekin, tellatu-irristutik irean sartzen.

M-K (Garraxika) Ene! Ene! Baña zer den auxe? (Lasterka irtetzen da txabolatik). IV Agerkaldia Mux. (Zutiturik) Zer den, baña, Mari-Kurutz, ainbeste garraxi ta zalaparta?.

M-K Ez diñat, ba, bota lurrera gatzuraz beteta neukan kaikua? Au lana! Zer diñat nik gaur, ba?

Mux. (Parrez) A.. ji..ji ! Iri gertatu bear ori ere ! Ez diñat esan sorgiña sartu zainala arestian txabol ortan?.

M-K Ago ixilik beinguan zorioneko sorgiñ orrekin!

Mux. (Txabol-aterantz burua urreratzen Mari-krutzi gertatu zaiona ikusteko) Jajai! Eltzea ere itzuli den ire zalapartaz! Ederra jarri den sutondoa eltzeko uraz! I aiz i, neska! Leku ortan surik egin bear ba’den, asi bear aiz amar aldiz. (Mari-Kurutz’i) Sorgiñ ori uxatu arte, ez den gauz onik egingo, Mari-Kurutz.

M-K (Asarre-antzean) Ez zegon nere txabolan sorgiñik.

Mux. Ezetz? Nola izan, bestela, orrenbeste zorigaizto?..

M-K. Trakets eta astunak gerala gere eginbearretan! Ez zegon beste sorgiñik!

Mux. Ba-zekiñat sorgiñok uxatzeko bide polit bat. Nere amonha zanak erakutsi zidan. Ara or erratza (Txabolara sartu ta erratza ateratzen du)

M-K. Zer egin bear den erratz orrekin?

Mux. Begira; erratza buruz-bera ate-ondoan ipiñi ezkero, inguru guziko sorgiñok lurperatu egiten ditun (Esan bezela egingo du erratzaz)

M-K (Aserre) Ago geldi ire erratz eta sorgiñokin, Muxurdin, bestela bizkarrean joko aut erratz beronekin. (Erratza ate-ondotik biziro artu, ta Muxurdin jotzera bezela egin ondoren, txabol-barrenera jaurtiko du)

Mux. Ik ikusi, ik ikusi! Iri on-egitearren esan dizkiñat.

M-K Nork sartu dizkin buruan orrenbeste gezur eta umekeri? Ez zegon ilun egizko sorgiñik-eta.

Mux. Ortan ago oraindik? Ikusiko den, ikusiko den, (une ontan arran-otz aundia adituko da, norbaitek ardiak uxatuko ba’litu bezelaxe. Mari-Kurutz eta Muxurdin arriturik daude, otsa eldu dan lekurantz begira.).

M-K Zer den or? (ixil-unetxoa)

Mux. Ikusi den? Erratzak sorgiña uxatu din.

M-K (Pitin bat bildurrez) Zerbaitena izan den, bai.

Mari-Kurutz berriz txabolan sartzerakoan, Yoane lasterka bizian sartuko da ezkerretik.Onek artzai-makilla dakar bakarrik eskuan. Izuturik dator.

IV Agerkaldia

Lengoak eta Yoane 

Garraxika, Mari-Kurutz’ganantz arnas-estuka. Yoane. Mari-Kurutz, Mari-Kurutz!

M-K. Zer den

Yoane. Zer den?

Mux. Zer daukan, neska, itxumustu orretan agertzeko?

Yoane. Ez dezute baña, ezer ikusi?

M-K Ikusi ez, aditu bai, aditu diñagu zerbait

Mux. Arran-otsa, arran-otsa…nerea izan da.

M-K Arran-otsa zertarako egin den?

Yoane Nere lasterrak ardiak izutu zetin-eta.

M-K A! Ori unan dan? (Baretzen da pitin bat) Yoane Baña ez dezue ortik zear (ezkerretik) ezer ikusi?

Mux (Parrez) Bai! Anboto’ko anderea ikusi diñagu. Jaja!

Yoane Anboto edo Aizkorri edo nungoa ez zekiñat, baña oietako bat bai.

Mux. Eta M-K Jajajai! Zer dion, Yoane?

Yoane (Beti larri) Ez det, ba, nik par-egiteko gogorik.

M-K Ijijiii! Nun den burua, emakumea?

Mux. Ez zazutela hainbeste par-egin, gehiago estutzen nauzute-ta.

M-K Nola ez den nai, ba, guk par-egitea. Ajajai! Yoane Ez dezute egiz ezer ikusi?

Mux (Maltzur eta parrez) Zer ikusiko gindunan, ba, akerra mendi-tontorrean dantzan! Ijijii! Yoane Ez zan hainbeste par-egin, Muxurdin!

M-K Zer ikusi den, ba? Esan zan laister. Yoane Ke beltz antzeko gauza “luuuze” bat (oroipenaren larritasunez) Ene!

Mux Kea egunero ikusten diñagu, ta ez gaitun larritzen. Ijijiiii!

M-K Zer den ik, baña Yoane? Keak larritzen al au?

Yoane Ez, keak ez!

M-K Zerk, ba, orduan?

Mux Agur Yoane’n burua! Burua galdu gure Yoane’k!

Yoane (Muxurdin’i) Utzi nazan, mesedez, gertatutakoa esaten.

Mux Mintzatu adi, ba, mintzatu adi, lenbaitlen.

Yoane (M-K eta Muxurdin parrari ezin eutsiz daude) Nere txabol-ate-ondoan nengoala agertu zait ke beltz ori, sugetzar ikaragarri bat bezela zearka-mearka nereganantz zetorrela… (Oroipenaren larriz garraxika ta Mari-Kurutz besotara, lasterka) Oi! Oi!... Ai ene! Gorde nazan, Mari-Kurutz.

Mux (Parrez lertu-bearrean) A..ja…jai! I…ji..jiiii!

M-K (Maitekiro Yoane bere besoetan arturik) Zer den, baña emakumea? Yoane Gorde nazan, arren.

Mux Uribarri’ko sorgiñak burua kendu dio Yoane’ri!

M-K Ez ezan izan bildurrik, Yoane!

Mux. Eta zer egin din ke-suge orrek?

Yoane (Dardaraz dago oraindik) Eldu zait, eta ister-tartetatik igaro da. Ene! Ene!

Mux. Uribarriko sorgiña izan den ori. (Par-egiteari utzi dio)

Yoane (Izuturik) Sorgiña? Ba-niñan, bai, bere susmorik. Ene!

M-K Ez zan sinistu, Yoane. Uribarri’ko sorgiña bere Belar’ko etxean zegon-eta.

Yoane Nor izan den, ba?

M-K Nor? Inor ez. Ire buruko irudipenen bat.

Yoane Ez, ez unan irudipena, nere begiz ikusi diñat-eta.

Mux Ta ez al din oñetan gili-gilirik egin?

Yoane Ui! Ui! Ez zadan berriz aipatu ere egin, Muxurdin!

Mux Ba-oaken askar sorgin orrengana, ez dikin bestela pakerik emango.

Yoane Neri ere orixe bururatu zaitadan. (M-K’i) Zer egingo diñat, Mari-Kurutz?

M-K Ez zaion Muxurdin’i jaramonik egin

Yoane Eta berriz sorgiñ ori etorri ezkero?

M-K Ez zain etorriko

Mux Bein irekin asi dan ezkero, beti atzetik izango den, Yoane

Yoane Alan uste den, Muxurdin?

M-K Muxurdin’i jaramonik ez egiteko esan diñat, Yoane.

Mux Bai, ire alde artzen ez ba’den zoratuko au, ireak egin din.

Yoane (Izuturik) Ai, eneee! (Ausarki) Sorgiñ orregana joan behar diñat, Mari-Kurutz.

M-K Ez adi joan, Yoane.

Yoane Zergatik ez?

M-K Uribarri’ko sorgiñak ez dizaken gaitz apurrik egin.

Mux Ortan ago oraindik, Mari-Kurutz?

M-K Bai, ortan natxion eta ortan egongo naun beti.

Yoane (M-K’i bizi) Sorgiñarengana joan bear diñat.

M-K Joan adi, joan adi, nai ba’den (bere ondotik kentzearren)

Mux. (Yoane’ri) Obe dun joate, bai. Ongi ezautzen zetiñat sorgiñen asarrearen kalteak.

Yoane (Umeturik, M-K’i) Joan niteken, orduan, sorgiñagana, e?

M-K Bai, neska, bai. Buru ortan sartu zain ezkero etzegon irtetzerik!

Yoane Lagunduko naun sorgiñaren etxeraño, ezta?

M-K (Gogorki) Ez nik.

Yoane (Erdi-negarrez) Zer egingo diñat, orduan? Ai ene! Ez naun ausartzen bakarrik joaten. Berriz irtetzen bazaitadan suge beltz ori... Ene!

M-K Ez den berriz ikusiko ke-sugea.

Mux Nork jakin! Aundiak ditun sorgiñen almenak.

Yoane Lagundu nazan, mesedez, Mari-Kurutz.

M-K (Gogor) Ezetz esan diñat. Yoane Errukari ni orduan!

Mux Ez adi larritu, Yoane! Nik lagunduko aut.

Yoane Eskerrik asko, Muxurdin; nik Mari-Kurutz nai niñan baña; ez din nai.

Mux. Ez den nai nere laguntzarik? Ago orduan ire sugearekin.

Yoane (Larri) Ez, ez. Ez niñan ori esan nai. Irekin joango naun.

M-K Joan zaitezke nai dezutenean.

Mux. Orain bertan joango gaitun. Gorde zan itzuli bitartean nere galtzerdi ta orratzak, eta ekatzan ire mendi-makilla, ezertarako bear izan ezkero ere…

(Galtzerdi-orratzok etara eta eman bezazkio Mari-Kurutz’i, ta onek, txabolatik makilla atara ta eman eman egingo dio Muxurdin’i) Bitartean gu bion txabolak zaindu itzan; eta atakak giltzaz isten ba’ditun, obe.

M-K Agur, ba, ta berri onak ekarri ! Yoane Alik onenak ekarriko zetiñagu. Agur.

Mux. (Irriparrez) Sorgiña lotuta ekarriko diñagu. Izango den aurrerantzean nork babak egosi.

Mux. Gero arte, Mari-Kurutz.

M-K (Gogait) Ago ixilik, Muxurdin. Ongi ibilli!

Mux. Agur, gero arte. (Yoane ta Muxurdin eskutik irtetzen dira).

V Agerkaldia

Mari-Kurutz

M-K. Ikusi al dezute olakorik? A zer bi! Uztarrian alkarri lotzeko egoki! ... Batak, Yoane’k, burua auldurik dauka, ta ezer ez dagon lekuan, inpernuan dauden txerren guziak ikusten ditu... Besteak, Muxurdin’ek, berriz, aur batek baño buru geiagorik ez du. Or, bazterretan aditzen ditun lelokeri danak sinisten ditu. A, Jauna! Ta Uribarri’n, eta Oñati’n, eta inguru danotan, Muxurdin eta Yoane’rik asko daudela gogoratzeak...! Goiko Jaunak bakarrik sen dezake gure gaitz aundi au!... Noiz bidalduko dezu, Jauna, zure goiko argi-zerutarra, sorgin eta azti sorgin ta azti guzien esamesa ta gezurrak gure Euskalerri ontan sortu duten sinismen-illuntasuna, urratu, ezereztu ta uxatu dezan? Iritxi zaiguzu, zeruko Andra Mari maite orrek, zure seme Jaungoikoagandik argitasun ori. Atoz zerorri, Ama laztana, ta ixildu itzazu sorgin-aztien mingañak.... Ta nere artzai-lagun oien buruak ere argitu itzazu, zuk eman ziñigun Egia, zere Semea ezagutu ta maitatu dezaten.

Txabolarantz doa. Atetik barrenera pitin bat begira egongo da, ta len gertatu zaizkion okerrak ikusirik, berriz ANTZEZTOKI erdira dator. Ez aztu galtzagintzari jardun bear diola.

Ez dakit zer gertatu zaidan len. Ainbeste ezbear, bata bestearen ondoan: sua itzali, sukarri-ardagaiak busti, ta gatzur-ontzia itzuli. Ez det gaurdaño orrenbeste zoritxarrik izan...

Zorigaitz aben zergatia jakin-naiak zirikatzen du-ta, txabolara doa berriz. Sartzen da, baña berealaxe irtetzen da. Oraingoan alaiaz dator, bi ezbearren “egillea”, pitxarra, eskuan duala.

Ona emen nere bi zorigaitzen egillea. (Irribarrez) Auxe da nere txabolako “sorgiña”. Ona zer gertatu dan: len, txabolatik irteeran, txabolako zorua berdin ez egon nunbait, eta sutondoko abar-tartean erori zait leun-poliki asko; ta gero, jakiña, sua itzali, ta ta suaz emengo aldetik neuzkan ardagai-sukarriak busti. Jaja! Ona emen, ona emen, len ia zratu naun “sorgiña”... (Gogorki) Esan dezaket gure gertakizun arrigarri geienen zergatiak, olako pitxar makalak dirala. Bai, noski.

Pitxarra ateko aulki gañean utzi beza.

Gure sorgin-zaleok beren txabolak zaintzeko agindu diate-ta, txabol-atakak giltzaz itxi bearko ditut.

Ezkerretik irten bedi. Une batez ANTZEZTOKIA utsik dago.

VI Agerkaldia

Karmele

Karmele. (Bere artzai-makillarin dator au ere. Sartu ta zuzen txabol-aterantz joango da) Eup! Egun on! Ba’ gera, Mari-Kurutz? (Ixil-unetxoa. Burua atetik sartuko du). Ez da emen. Nun izango da bera? Iturrian ote? Ez, pitxarra emen da-ta (Barrenera begira) Au sukaldea daukana gaur Mari-Kurutzek! Ez su ta ez gar; gatzur-ontzia lurrean itzulirik!... Asko arritzen nau txabola era ontan arkitzeak, bera emakume txukun eta zolia izan-eta… (Pitxarra ikusirik) Eran dezagun ur pizka bat, egin dedan ibiltaldiak egarritu egin bait nau.

Edateko pitxarra goi-goraño jasotzean, urik ez dagola oartzen da. Pitxarra bere lekuan utzi beza.

Au ere ba-degu? Olako egarriaz izan, eta urik ez! Zer egingo diogu, ba! Geroago eran bearko! Eseri gaitezen une batez bederen, aldapa ontan nekatu ere egin gera-ta.

Aulkian-edo eseri bedi. Artega dago Mari-Kurutz’i gauz aundiren bat azaldu bearrean dagola dirudi.

Nun ote dago gure Mari-Kurutz ori? Nora joan ote da neska ori? Bere txabola inork ez bezela zaintzen ba-daki, ba… Ta dana zabalik utzirik joan da. Abere edo piztiren bat sartzen ba-zaio, a! nolako jaiak izango dituan! (Ezker-aldera begira) A! Ba-dator!... Ezta! Aberen baten egindako otsa izango da…

Eserita aspertu egin da. Zutitutzen da.

Ezin naiteke hainbeste denbora berari begira egon. Bila joan bearko naiz. Ondoko lagunengana-edo joango zan, bear ba-da (Ezker-alderantz abiatzen asten da) A! Ba-dator!--- Ba-zan garaia!... (didarka) Nun egon aiz orrenbeste denbora?

VII Agerkaldia

Karmele eta Mari-Kurutz

M-K. (Agertzen da) Orrenbeste denbora dion? Oraintxe joan-eta. Zer den berririk, ain artega egoteko? Karmele Ta i, nola nola joan aiz dana zabalik utzita?

M-K Nor etorriko dun, ba, ona lapurreta egitera?

Karmele. Ez didan ur-tantorik ere utzi erateko.

M-K (Irribarrez) Sorgiñak ustu zidan-eta.

Kar (Ben-bera) I ere sorgiñakin abil-ala?

M-K Jolasean esan diñat

Kar Ez diñagu aurrerantzear sorginkeriarik ere aitatu bear. Mututu ditun betiko sorgiñok.

M-K (Artega) Zer berri den, baña, Karmele? Iñoiz ez bezela ikusten aut-eta.

Kar Berri ona diñagu, Mari-Kurutz!

M-K Zein? Esan zan azkar!

Kar Baltzategi’ko Errodrigo ikusi diñat oraintxe. Arin-arin zijoanan etxeruntz berria ematera.

M-K (Urduri) Zein berri? Izan din goiko erantzunik?

Kar Ezer ba-dakiñ ala?

M-K Goizean esan zidana besterik ez. Izan din zerbait ala?

Kar Zerbait baño gehiago, neska.

M-K (Urduri, gero ta geiago) Esan zadan azkar, irakiten zeukanat biotza-ta.

Kar Andra Maria agertu!!!

M-K (Zearo arriturik) Andra Maria agertu? Nun? Nola?

Kar Or, bean, Arantzazu aldean!

M-K Ooo! Olakorik!… Egia ote da? Ez zadan gezurrik esan, Jainkoa’gaitik!

Kar Ezetz! Egia den! Alan esan zidan arestian behintzat.

M-K Andra Maria agertu!!! (Gorantz begira) Ba-datorkigu, beraz Ama Maria’ren arrukia! Onetsi ta bedeinkatua bedi bere esku altsua! (Karmele’ri) Ba-niñan, bai, zerbeit onik etorriko zitzaizkigunalaren susmoa! Baña ain azkar ez niñan uste!... O! Zoriontsu gaitun, Karmele!... Ta zer esan zion Andra Maria'k Errodrigo'ri?

Karm. Gauz asko. Euria gaur bertan izango diñagula, ta...

M-K (Pozez) Bai? Betorkigula lenbaitlen zeruko ondasun ori! Geiago?

Karm. Gizon danak, batak bestea anaia bezela maite bear ditenela-ta, anai-gudaketak berealaxe bukatzeko.

M-K Ori gizakumeendako den! Guk ez diñagu agindu orrekin ezer ikusterik. Geiagorik?

Karm. Sorginkeriak dirala-ta oso minduta omen zegon Andra Maria. Euskaldunak, Jesus bere Semearen ordezkariak, apaizak, aditu bearrean, sorgiñengana joaten diralako, naigabeturik omen zegon Zeruko Ama ori. Berak ixilduko omen zetin sorgi-aztien mingañak.

M-K (Sutsu) Izan erealaxe den-eta. Ni beti egon naun sorginkeri guzien aurka. Ez al din besterik esan?

Karm. Lasterka zijoanan berantza-ta, ez zionat besterik galdetu.

M-K. Oietxek ditun, izan ere, gure gaurko gaitzik aundienak.

Karm. Anai-burrukak eta sorginkeriak, batez ere, samindurik omen zeukan Andra Maria'ren biotza.

M-K Bai, len ere aditu diñat. (Bat-batean bururaturik) Ai ene! Ta nik arestian Ugao'ko Yoane Uribarri'ko sorgiñagana bidaldu! Zer egin diñat nik!? (Yoane'ri joaten utziaz damuturik dago).

Karm. Zertara bidaldu den, ba?

M-K Ia zoratu natxion bere zorioneko sugeaz. Sorgiñagana juan nai ziñan, eta nik joateko esan zionat.

Karm. Ez adi naigabetu, emakumea! Atso orrengana joatea nai baziñan, bere den errua ta ez irea.

M-K Nik baietza eman ez ba'nionan, ez unan joango. Nirea den errua, Karmele, nirea!

Karm. Ta noiz joan den?

M-K Oraintxe, arestian.

Karm. Utzi zan! Zer egingo dion, ba, onezkero?

M-K Atxitu al ba'nin, Belar'ko gañalde aurretik!

Karm Zergatik artu bear den, baña, neke ori?

M-K Andra Maria'k sorginkeri danak gaitzetsi, ta nik Yoane sorgiñagana bidaldu! Ezin lezaken nere biotzak olako pekaturik eraman!

Karm Zertan abil baña? Bere gogotik joan ba'den, ez den errurik, Mari-Kurutz.

M-K (Erabaki sendoz) Bai, Yone sorgiñaren eskuetan erortzea eragotzi bear diñat eta kitu!

Karm. Utzi zan! Ez den, bear ba'da, garaiz atxituko.

M-K Ez zaitadan ajol-apurrik. Garaiz eltzen ez ba'naun, sorgin gaisto orren atzaparretatik indarrez (indarka) aterako diñat gure Yoane.

Karm. Ez aiz maratilla txarrean sartu bear, Mari-Kurutz!

M-K Yoane askatzeagatik edozein gauza egiteko gerturik natxion.

Karm. Bere atzapar zorrotzaz itoko au sorgiñ orrek.

M-K Ez diñat sorgin guzien bildur-aztarnik

Karm. Egin zan, egin zan nai denan guzia.

M-K (Esaten duana egiñaz) Bai. Apatz, maletxa, kaiku eta pitxar, eta beste tresna guziok txabolan sartu, ta atakari giltza emanaz, ba'niñan laster baten Yoane'gana, ia sorgiñagandik gordetzen diñaten.

Karm. Uskeri bategatik ainbeste lan!

M-K. Ez den uskaria, Karmele, ez den uskeria... (Gerturik dago irtetzeko. Makilla ere artu du biderako). Nerekin joan nai ba'den...

Karm. (Zalantzan) Ez zekiñat zer egin.

M-K. (Irteeran) Bai al ator?

Karm. (Erabagiz) Bai, sorgin-jai ori ikusi bear diñagu.

Biak irtetzen dira)

Oiala bera azkarki

                         BIGARREN EKITALDIA

Belar'ko sorgiñaren gelatxoa: Bizilekua arlote zakarra, iñun bizileku zatarrik ba'dago. Sapaian-edo, or nunbait, du bere gordelekua Uribarri auzoko “erregiñak”, tellatuko aga luzeak agirian bait ditu. Atzean duan leiotxo batetik (triangelu antzekoa izan ezkero obe) sartzen zaio argitasun guzia. Atzeko ormatik esegita: Kurtzelu bat (itzalirik, eguna da-ta), “aker”, “saguzar” eta “kunkun”aren irudi bana. Eskuitik atea, ondo isten ez diran oietakoa. Ezkerrean sutokia, kebide gabekoa: sutondoan, eltze aundi bat, gorrikak eta abar. Eskuiko zokoan suila mai zar baten gañean  Bazterretan iru erratz eta aulkitxo bat.

I AGERKALDIA

Sorgin

Gona gorriz jantzita dago. Buruko illeak zapi zuriz polliki loturik dauzka. Buru ta sorbalda guzia, gerrian, gona bezela, loturiko jantzi beltz aundiaz estalirik dauka. Oñetan abarka ta amantar zuri txukunak ditu.

Oiala jasotzean Sorgin bere gelatxoko atean dago. Ate ori erdi-itxirik dauka, ta ate-irrikatik, kanpoan dagon mutil batekin, izketan dabillela ematen du. Sorgin'ek atso-abots berezi ori atera beza, inorekin diarnean beintzat. ...

Bai. Ipiñi zaiok barazuri ori oe-buru azpian eta beralaxe bereganatuko dek aita. (Ixil-unetxoa...) E? Noiz ipiñiko dekan?  Ezkerreko zokoan, maitzar bat; gañean, suila ur bitin batekin, edontzi ta katillu bat edo beste. Bazterretan.... Gaur biar baño obe. Ipiñi zaiok gaur gabean bertan, nik emandako barazuri ori... Tipula? Oe-azpira botako diok tipula, ta... biar goizarako irea dek... ¿?Gurutzerik? Ez egin gurutzerik, ez dek onik izango-ta... Ez daukak ezkerrik eman bearrik... Agur, gazte.

Oraindik pitin batez mutillari begira dago, bera “ezkutatu” arte-edo. Gero atea ondo itxi, ta aurrekalderantz dator, geldi-geldi, irribarre maltzurraz gazte gizagajoa ederki atzipetu duala adieraziaz.- Mutillari kendutako txanponak, ikusleai erakutsi ondoren, musuka erabiliko ditu, ta gero maitekiro sakelean sartu.

Ziria sartu diot gazte ergel orri!... Txoria baño pozago joan da, ala ere, etxera. Bearko! “Ireganatuko dek aita”, berak nai ba'dik, bai... “Barazuria oe-buruko azpian ipiñi zaiok”, zer egingo dik ba, barazuriaz? Oe-burukoa ustedu! Ori bai, ez besterik... Alan ere dana sinistu! Badek mundu zabalean lelo ergelik!... “Oe-azpian boto zak tupila”, obe ukek eltzekoari bota buru-aundi orrek, babak ia gozatzen ditukan! Tipulak iñoren bururik aldatzea nai ba'dek, ba-eoke aulkian jarrita “juizio”ko egun-arratsalde arte... Ta alan ere sinistu!... Zer ote daukagu “sorgin”- izeneko atso zarrok, gure itzak Yainkoarenak bezelaxe “jendeak” artzeko? (Bere buruari) Ez ote gaitun beste emakume bezelakoak? Arpegian berebiziko ikurratzik zeukanagu? Sudurrean-edo bekokian-edo, okotzean-edo... bai al diñagu ezaubide berezirik? Gure baratzeko osin (putzu) garbian beiñ baño geiagotan nere arpegia ikusi diñat, baña ezer berririk billatu ez. (Ozteari) Ikusi dezue: batak besteagandik gezurrak aditzea nai du, nunbait; atzipetua (engañatua) izan nai jendeak!... Berea da errua, ez nerea... Etorri ditezela, etorri ditezela nai duten duziak nigana; nik asma ala gezur esango dizkiet, berak ordañez txanpon ederrak emango dizkidate, ta gero... or konpon Mari-Anton!

Ormako iru “santamosu” zikiñai, gerria makurtuaz, agur bana egiñaz.

Bedeinkatuak izan zaitezela bati nere iru jaun aundi oiek! Neretzat zorion-iturria zeraten “aker dontsu”, “saguzar egalari” ta “kunkun serbitzari” laztanak!Zuei zor dizuet nere ondasun berdingabea ta nere aomen arrigarria!... (Ozteari) Bai, nere aomen aundia inguru guzian zabaldurik dago aspaldi.

Leiora joan, inguruak osteari erakusten.

Orra or Olabarrieta, or berago Oñati, beraxeago Zubillaga ta... Bergara ta Arrasate (Mondragoe) ta... beste erri asko. Danoietatik datozkit gizonak eta emakumeak, gazte ta zarrak etorkizunaren berri jakitera, ta danak poz-pozik bidaltzen ditut gezuk biribil batzuk esanda. (Ate-ondoan oin-otsa da) Badator bat edo bat... gezur-billa. Jarri nadin sutondotxoan.

Arin, baña ixil, sutondora dijoa ta aulkitxo baten eseriko da. Luzitxo'ren galderai nekez eta gogaiturik bezela erantzungo die.

II Agerkaldia

Sorgin eta Luzitxo

Luz. (Kanpoaldetik atea jo ondoren) Egun on!

Sorg. (Garrazki beti) Zer nai den? Luz. Sartu al naiteke?

Sorg. Sartu adi, bai. Luz. (Atea iriki ta bildur-bildur sartzen da. Ate ondotik diotso:) Egun on, ama Sorgin!

Sorg. Len ere aditu diñat egun on ori. Zer bear den? (Ez dio begiratu oraindik Luzitxo'ri. Zearo kuzkurtuta dago bere aulkian).

Luz. Asto bat gaizki daukagu-ta...

Sorg. Ez diñat astoakin asteko gogorik.

Luz. (Beti bildurti) Ya mesedez egingo diguzun, esan dit aitak, ongi ordainduko dizula-ta...

Sorg. Ez zegon gaizki esana! Zer emango zidan ba ire aitak?

Luz. Amabi arraultz eder eta txopin bat ardo gozo.

Sorg. Ba... ba-dakin, ire aitagaitik egingo diñat eginbear ori. (Geldi- geldi zutitu ta Luzitxo'gana dator. Bi eskuko beatz “geldigorraz” gurutz-antzeko ikur bat neskaren bular-aurrean egingo du.-Neska izuturik dago. Gero diotso:) Zenbat urte ditu zuenm zaldizko orrek?

Luz. Ez dal zaldia; astoa da.

Sorg. Berdintsu den. Zenbat urte dituan galdetu diñat.

Luz. Amar bat urte.

Sorg. Amar bat urte... (Gorantza begira dago pitin batez. Gero:) Zein gaitz diñ asto orrek?.

Luz. Ez dakigu, ba; eztietakoa-edo, gibelekoa-edo... ez dakigu.

Sorg. Ez dakizute... (Burua makurtuta lurrera begira beste pitin batez. Gero:) Biotzetik zegon zuen astoa.

Luz. Eta sendatuko ote da, ama Sorgin?

Sorg. (Asarre) Itzedon zan oraindik! Ya autsi didan nere aria!... (Ixil unetxoa. Luzitxo dardaraz dago) Pausoa ondo egiten al diñ?

Luz. Orain arte bai, baña atzo ezkeroztik asko narrastu zaio.

Sorg. Atzotik narrastu egin zaio... (Eskui-alderantz zerbait itzuli ta berriz gorantz begira. Gero:) Egiten al du arrantzik?

Luz. Beste astoren bat ikusten duanean...

Ezker-alderantz zertxo bat itzuli ta, burua makur, bera begira egon bedi. Gero -itzik egin bage-, ia lurreraño makurturik, atzaparraz ikur batzuk egin bitza. Berealaxe zutitu bedi, maitik edontzi bat artu, urez erdiraño bete, ta “pospoloz” (1) argizagia izegirik, Luzitxo'gana betor. Edontzi- argizagiok neskari emanda, lenengoz neskari aurrea emanez eskuiko belauna makurtuko du, ondoren neskari atzea erakutsiaz ezkerreko belaunaz lurra joko du; gero eskuiko eskuaz bere españa ta edontziaren (1) Aldi artan ez zan “pospolorik”, baña guk olan egin bearko; ardagai ta sukarriak lanik geiegi lukete gure Sorgin'entzat.) ondoa ikutuko ditu, ta esker-eskuaz berriz bere ezpana ta argizagiaren ondoa. Au egin ondoren, esku biak batu, ta neskari buruaz agur txukun bat eginda, edontzi ta argizagia artuko ditu, ta poliki-poliki, argizagi ori makurtuaz tantan bat edontzira botako du. Bereala argizagia neskaren ahora eramango du, onek aizeaz itzali dezan. Gero, bi begiak zabal-zabalik eta tantanaz arrituta bezela, esan beza: Tantanka luzezka ez biribilla, Ni arnas-estuka bizitza billa. Gero geldiro ta indartsu urrengo itzak ogusituko ditu:

Astoa, gaur iltzen ez ba'da, biar biziko da! (Gero neskari) Badakin zer erantzun ire aitari.

Luz. (Ikusi duanez izuturik) Ta besterik ez?

Sorg. Gutxi al den ala?

Luz. Ba-noa etxera. Gero ekarriko dizut saria.

Sorg. Nai denanean. (Bere baitan) Lenbaitlen ekarriko al den!

Luz. Agur, ama Sorgin; gero arte.

Aterantz dijoala, Sorgin'ek atzetik ots egingo dio: 

Sorg. I, neskato, ator berriz ona.

Luz. Zer bear dezu oraindik?

Sorg. Ator (Ba-dator Luz) Ur bedeinkatu au bere zeruko tantantxoarekin eraten ba'den, astoari urtebeteko bizitza geituko zionat.

Luz. (Iguindurik) Ez det nai ur ori eraterik.

Sorg. Ez den nai? Astoa iltzen ba'den, irea den errua.

Luz. Ezin det eran.

Sorg. Oa,oa, orduan.

Luz. Agur, gero arte. (Sorgin'ek ez dio erantzungo).

III AGERKALDIA

Sorgin

Sorg. (Luzitxo'ri atzetik iruzur egingo dio.- Gero:) Joan den “umetxo” ori. Ao zabalik joan ere nere jakinduri ta ziri-marak arriturik... Amabi arraultz eta txopin bat ardo irabazi zetiñagu-ta, ze ajola neri asto zar ori gaur bertan lertu, usteldu ta lurperatuarren?. (Argizagia ta edontzia mai-gañian utziko ditu. Gero jendeari:) Txopin bat ardo irabazi degu beintzat-eta, ijijiii!Gabaz ames gozo bat geiago egiteko indar-emantzallea ba-daukagu!... O! Edari gozoak ematen dun amesaldi ederra! O! Ura ames zoragarria! Erratza artu (Diona egin beza “al danez”) oin-tartean sartu ta an goaz egazka ta egazka Akelarre'ra. An neiko dantza egin, Aker jauna gurtu, ta iñun dan jolasik alaiena egin ondoren, berriz erratz-gañean egazka ta egazka geren oetara. Ori, bai, ames atsegingarria!... Nork ematen du lo-zorro ori? Nork egin mirari Ori? Ardo jaunak, ardo onak. Betor lenbaitlen bonbil ori; Betor azkar, or zura-azpian (Bazterren bat erakutsiaz) gordeta dauzkadan beste ogei bonbilakin alkartzera! (Atean oin-otsa da berriz). Ba-dator besteren bat. Jarri gaitezen sutondoan lotxua egin bezela.

Erratza utzi ta len bezela jarri bedi.

IV AGERKALDIA

Sorgin ta Aizkapel

Aizk. (Atea joaka) Egun on! (Ez du erantzunik) Egun on! Sartu al naiteke?

Inork erantzuten ez diolako, Aizkapel'ek atea pitin bat irikiko du, ta irrikitutik burua sarturik, pitin bat gogorrago dio: Egun on, ama Sorgin!

Sorg. (Bat-batean esnatu balitz bezela) Nor da?

Aizk. Ni naiz, ama Sorgin. Sartu al naiteke?

Sorg. Bai, sartu adi, Aizkapel. (Aizkapel ondoratzen zaio)

Aizk. Lotan e? Ama Sorgin?... Gabeko ordainak artzen, e?

Sorg. Bai, gau guzian or airian egazka ibilli gaitun-eta...

Aizk. Gorputzak ez dio iñori barkatzen, berea eskatzen du beti.

Sorg. Egia dion, Aizkapel... Zerk akar onaiño, emakumea? Emen izan den goiz-goiz zuen Luzi. Akelarre'tik etorri berri nindunanala.

Aizk. Bai, onarako bidea ondo ikasita dauka.

Sorg. Ondo egiten al din orain estula zuen txakurrak?

Aizk. Zertxobait obeto egiten duala dirudi.

Sorg. Lotu al zizkion bi belarriak nik emandako lkarri santuaz?

Aizk. Bai, loturik dauzka oraindik ere.

Sorg. Alaxe euki bear dezute nik esan arte.

Aizk. (Bildur-lotsati) Ama Sorgin, gauzatxo bat esan nai nizuke...

Sorg. Zer gauz?

Aizk. Ara... Barkatu. Asko kosta zitzaizun sorgingintza ikastea?

Sorg. Neri gutxi. (Bere baitan) Zer ote darabil atso zatar onek?

Aizk. Gutxi? Begira, e... gure Luzi ori emen egunero dabil-eta...

Sorg. (Bere baitan) Atso onek lantegia kendu nai dit neri, uuum!... (Aulkitxotik jeiki ta Antzertoki-erdirantz etorrita, Aizkapel'en ao- aora itz egingo du). “Gutxi” esan dizkiñat, bai; baña aditu ongi: ni buru onenetakoa izan naunelako, buru-nekerik gutxi bear izan diñat sorgin-ikastarotan; “txintxin” eta txanponetan, ordea, -aditu zan ongi auxe- ondasunak galdu zetiñat.

Aizk. Baita gero ondasun berriak egin ere, ezta?

Sorg. Gorputzari bizibide pitin bat emateko ainbat.

Aizk. Zuk ori esan, baña...

Sorg. (Latz eta arro) Uribarri'ko Sorgiñak ez din gezurrik gero!...

Aizk. (Bildurti) Bai, ongi dakit ori. Barkatu!

Sorg. (Bizi) Esan zadan agudo. Ik sorgin ikasi nai den!

Aizk. Bai, sorgin ikasi nai nuke. Ba-dakizu... gure Manu ori e... beti emen dabil-eta, etxean euki nai nuke, ez bait du ia lanik egiten, gau ta egun aldapa au gora ta bera darabillelako.

Sorg. (Bere baitan) Damutuko zain nerekin astea, “zera” baño garbiako utziko dizkiñat ire sakela! (Aizkapel'i) Asmo ederra den orixe, emakumea, baña bai al dakin zenbat denbora bearko den?

Aizk. Ez, ez dakit.

Sorg. Sei illabete gutxienez, egunean bi aldi eginda. Bestela urte ta erdi.

Aizk. (Izuturik) Askotxo da.

Sorg. (Bere baitan, pozez) Ikaratu det. (Aizkapel'i) Nai den ala ez?

Aizk. (Pitin bat zalantzan dago) Ba... ba... (Erabagi sendoz) Bai. Neke aundia artu bear det, ez zait ajolik!

Sorg. (Bere baitan) Ikusi dezute olako atsorik? Damutuko zain, ba! (Aizkapel'i) Baietz esan den? Ondo zegon, ondo!... Ia, ba; ator ona (Bereganatzen du Aizkapel) Lendabizi trebe aizen ala ez jakin bear diñagu, ta auxe izango den goizeko lana. Ire gaitasuna ikusi ondoren, (gogorrago) sorgintzarako gauza baldin ba'aiz, arratsaldian asiko gaitun ikastaldiak egiten; baña -entzun ondo auxe- aldiro-aldiro nik esango dizkiñaten saria ekarriko den, eta gaur, lendabiziko eguna dalako, ollo-pare batekin torriko aiz. Ba- gaitun?

Aizk. Bai, ama Sorgin.

Sorg. Asi gaitenan, ba. (Sorgin'ek bere estalki aundia kendu beza, ta polliki bildu ondoren, mai-gañean utzi. Gero ormako iru “kutunak” Aizkapel'i erakutsirik, diotso:) Orra or gure jaun, jabe, nausi, buru ta zuzendari!

Aizk. (Ikaraz ta bildurrez) Oiek?

Sorg. Bai.

Aizk. Abere-pizti likits oiek?

Sorg. (Gogorki) Baietz esan diñat... Orain ator nerekin, eta nik egin eta esaten detana, ik ere egin eta esan zan. (Sorgin ormako iru “kuttunengana” dijoa, ta Aizkapel ere bai ondotik. Sorgin'ek “kuttun” bakoitzari, belaun batez lurra jota, agur egingo dio, ta Aizkapel'ek ere bai, ondoren doan auxe esanaz:) Agur aker doatsu!

Aizk. Agun aker doatsu! (Dardaraz dago; zer dagianik ez daki)

Sorg. Agur, sagu-zar egalari!

Aizk. Agur, sagu-zar egalari!

Sorg. Agur, kunkun serbitzari!

Aizk. Agur, kunkun serbitzari!

Sorg. (Aizkapel antzeztoki-aurrekalderaño dakar. Begi-niniai ongi begiraturik, diotso:) Begi-nini, begi-lili Kunkunaren atzaparki. (Gero Aizkapel'en sudurra ikutuaz) Sudur-zulo, zulo biki Akerraren usaintoki. (Azkenez Aizkapel'i aoa zabaldu ta agin-ortzak ikusiaz) Agin aundi, agin txiki Saguzarraren mamiki

Aizk. (Nazkaturik) Saguzarra jan bear det, ala?

Sorg. (Agintari) Ixilik i emen! Ikasten agon bitartean ez den txintxik ere atera bear! (Zearo izuturik dago Aizkapel) Orain ire mingañaren trebetasuna ikusi bear diñagu, “kuttunen” otoitzak esateko gauza aizen ala ez. Zorroztu itzan ire belarriak, nere ongi aditu ta berriz esateko. (Aizkapel'i begira-begira azkarki) Aker-eker-iker-oker- uker, kirra-kirre-plost, aker-eker-iker-oker-uker.

Aizk. (Begiak zabal-zabalik) Aker...

Sorg. Ederki esan den! Ia bigarrena: Sagu-segu-sigu-sogu-sugu, zar-zer- zir-zor-zur.

Aizk. (Berdin) Sagu-segu...

Sorg. Orain irugarrena. Kankun-kenkun-kinkun-konkun-kunkun.

Aizk. (Berdin) Kankun...

Sorg. Naiko den oraingoz. Beste otoitzak urrengoan ikasiko ditun. (Legunki). Poliki egin den, ez daukan mingain motelik! Sei ilabete orduko ederki ikasiko den, ni baño sorgin aundiagoa izango aiz. (Koipekeri abek adituta, baretu da Aizkapel, eta alaiki dagola ematen du) Azkenez, agindu bat, Aizkapeltxo. Sorgingaiak bere izenari dagokion ezaugarri bat eman bear din, ikastaro guzian, gau ta egun. Ik Aizkapel den izena-ta, ingi-kapel (paper-kapel) aundi bat buruan erabiltzeko agintzen diñat. (Maitekiro). Nik, sorgingai nindunala, belar-sorkia erabilli bear izan niñan. Belar naunalako. (Aizkapel mututurik dago, Sorgin'ek izatez zer geiago aginduko. Ixil-unetxoa). Neiko den oraingoz. Joan aiteken etxera ire lanetara.

Aizkapel, apal-apal eta ixil-ixil doa.

Ollo-parea ez aztu arratsaldean!

Irten da.

V Agerkaldia

Sorgin

Sorg. (Ixil-samar) Sorgin-tarteko atsoekin kontuz gero! Sorgiñakin... zur eta zut! Apal-apal joanarren e... ate-ondoan aditzen-edo dagon nork jakin? Ikusi dezagun, ezer egin baño len. (Aterantz geldiro doa, ta zirrikitutik begira egongo da.)

Joan da “koitautxo” ori, zuzen joan ere bere etxerantz. Bere senarra zuzendu nai du... Zuzenduko aut nik eori. Ire Manu'tzaz galduko diñatena, ik aurreratu bearko zaidan lenbizi! Bai, deabruak ez ba'din!... (Oldoztun. Gero bat-batean) Ezetz! Sorgin-berriakin uste apurrik ez detala! Sorgingaiakin... zur eta zut!

Ate-zirrikitutik begira beza berriz.

Aizkapel'ik ez da agiri, ez; baña... baña... an datoz bi gazte, … bi artzai dirudite... Onuntz egin dute... Azkar datozte gañera, zorigaitz aundi baten bildur dira, nunbait. Jarri gaitezen bere lekuan.

Len erantzi duan estalkia berriz jantzirik, sutondora doa lasterka. Poz-pozik dago, itxuraz.

Gaur egun ona argitu zaigun, ama Sorgin. Urte txarra dala, legortea dala, gudatea dala, au ta bestea dala... iretzat ez zegon urte txarrik. Ijijiii! (Atean oin-otsak) Bertan dira.

VI Agerkaldia

Sorgin, Yoane ta Muxurdin

Yoane. (Atea joka) Sartu al gaitezke?

Sorg. Nor zarete?

Mux. (Atetik) Bi artzai gazte.

Yoane Zure bearrean gauden bi neska.

Sorg. Sartu zaitezte, ba. (Bi artzaiak sartzen dira)

Mux. Egun on, ama Sorgin!

Yoane Egun on, amonatxo! (Larri-samar agertu bedi beti Yoane)

Mux. (Yoane'ri bakarka) Ez zaion olakorik esaten sorgiñari.

Yoane (Berdin) Zergatik ez den lenago esan?

Sorg. Ongi etorri, artzai gazteak!

Yoane (Muxurdin'i) Zer ditun ormako “txorimalo” zikin oiek?

Mux. (Yoane'ri, larri) Ez zanala olakorik emen aipatu, mesedez!

Sorg. Zer dezute gazte alai oiek?

Mux. Ez degu alaitasun aundirik, ba.

Yoane Naiko larri gabiltza, Sorgin.

Mux. (Yoane'ri) Ama sorgin, esaten den.

Yoane (Mux.) Lenago esan bear itunan olako berriketak!

Sorg. Zein larritasunak zarabiltza, ba, onera etortzeko?

Mux. Kontu luzia da, ama soregin; nere lagun onek edestuko digu.

Sorg. Luzea, beraz, e? (Jeiki, ta, bere aulkitxoa artuta, aurrekaldera etorriko da, ta bertan berriz jarri. Yoane ta Muxurdin sorgiñaren bi aldetan ipiñiko dira, erdi-belauniko edo lurrean jarrita edo nai bezela) Asi adi, bada, (Yoane'ri) gertatu zañana esaten.

Yoane. (Eztarrian korapilloa duala esan daiteke, ezin dio ia itzik egin sorgiñari). Nik... suge... beltz... luze... gauz... arrigarria... ikusi... det.... jauna!

Mux. (Sorgiñaren atzekaldetik eskua luzetuaz) Ama sorgin, esaten den.

Sorg. (Mux.'i) Utzi zaion geldi, izutu egin den gaxoa-ta.

Yoane Gauz... oso... bildurgarria...

Sorg. (Yoane'ri) Ez adi, baña ikaratu, neskatoa! Begira: nik galdetuko dikiñat, eta ik erantzun bakarrik egingo den. Ori egingo dinagu.

Mux. Obe izango da bai, ori, ama sorgin.

Sorg. Ik gauza luzezka bat ikusi den; ezta?

Yoane Bai, ama sorgin!

Sorg. Gauz luze ori beltza unan, ezta?

Yoane Bai, ama sorgin!

Bi artzaiak gero ta arrituago daude, Sorgin'ek gertatutakoaren berri “ongi” dakilakotan.

Sorgin Eta gauz beltz orrek suge itxura ziñan.

Yoane Baita

Sorgin Eta suge-antzeko ori zearka-mearka ibilli den, ezta?

Yoane (Ikaraz) Dana... dakizu... ta...

Mux. Nola dakizu, baña, ainbeste, ama sorgin?

Sorg. (Irribarrez, maltzur) Neroni nindunan-eta.

Yoane ta Mux. Eeee? Zerori?

Sorg. Bai, neroni.

Mux. (Yoane'ri) Ez nikiñan esan Uribarri'ko sorgiña izango zala?

Yoane (Sorgin'en aurrean auspezturik) Erruki zaitez nitzaz! Gorde nazazu, ama sorgin! Ez zadazu gaitzik egin!

Sorg. Ardi baten eske joan nindunan iregana, neska...

Yoane Ta nik eman ez! Ez didazu garbi eskatu-ta!... Erruki zaitez nitzaz, arren!

Sorg. Ardia eskatzen ba'didan, bai.

Yoane (Negarrez) Bai, ekarriko dizut gaur bertan.

Sorgin'ek, une ontan, begiak gorantza biraka erabilli bitza pitin batez; gero aoa zabaldu ta okertu, zabaldu ta okertu, alde baterantz ta bestera, ta “Uuuu!!” eginda, itzik gabe geldituko da; ARANTZAZU'KO AMA agertu daneko une-unea izan, nunbait. Yoane ta Muxurdin ez dira oartu; sorgiñai dagozkien musinketa berezitzaz artu dituzte aien uloak.

Mux. (Yoane'ri) Biok arratsaldean itzuli ta ire ardirik onena ekarriko diñagu.

Yoane Errukitu zaite zitzaz, ama sorgin! Arratsaldean nere ardi guziak eskortan bilduko ditugu Muxurdin eta bion artean, eta ardirik onena bereziko dizugu. (Muxurdin'i) Ez den Muxurdin?

Mux. Bai, Yoane, bai. Lagunduko aut lanbide ortan, eta gogo guztiz lagundu ere. Yoane Ez izan kezkarik, ama sorgin, gaur arratsaldean ekarriko dizugu agindutakoa.

Mux. Sinistu zaiozu, bai, ama sorgin! Inun neska zintzorik ba'da Ugao'ko Yoane degu bera! Yoane (Sorgin'en ixiltasunaz gero ta larriago). Barkatu zadazu, bada, arren, nere obena, egiten nuana ere ez nekien-eta.

Mux. Bai, barkatu dezaiokezu, ez du borondate txarrez egin-eta.

Yoane Ez zaite baña orregatik asarretu orregatik nitzaz; arren eskatzen dizut.

Mux. (Larri) Ez zaitez gutzaz illundu, ama sorgin!

Yoane. Bi ekarriko dizkizut; bi ardi ederrenak.

Mux. Itz egin zaiozu Yoane'ri, ama sorgin, damuturik dago-ta.

Yoane (Neg.) Errukari ni! Ez dit itzik ere egin nai!

Mux. (Yoane'ri, baretu naian) Ez adi ainbeste estutu, neska. Barkatuko din oraindik.

Yoane. Joan zan betiko nere zoriona! Sorgiña nere aurka daukat!

Mux. Ago ixilik, emakumea! Goiz den oraindik! Sorgiñaren gogoa irabaztea erraza dala uste den ala?

Yoane Ittoko nau egunen batez! Beti nere ondoren izango det!

Mux. Kupituko denala itzaz! Ago ixilik!

Yoane Galdua naiz ni! Ai ene!

Mux. (Yoane'ganantz errukiz, Sorgin-aurrean belauniko bera ere) Arren- arren eskatzen dizut, ama sorgin maite orreri: erruki zaitez beingoan Yoane'tzaz! Itz egin zaiozu zorigaiztoko lagun oni!

Sorg. Uuuuu!!

Mux. Ez zaite, baña, ain gogorra izan!

Sorg. Uuuuu! Uuuuuuuu!!

Mux. (Bere baitan urduri) Sorgin onek ba-din zerbait. Ez diñat sekula ain muker ikusi Belar'ko sorgiña.

Yoane (Zotinka) Iru ekarriko dizkizut, ama sorgin, iru!

Sorg. Uuuuu! Uuuuu!

Mux. (Yoane'ri artega) Ba-zeukan sorgin'ak gaitzen bat. Askotan ikusi diñat Uribarri'ko sorgiña, era ontan inoiz ez, ordea! (Sorgin'i) Zu ez zaude ongi , ama sorgin.

Sorg. (Garratz) Uuuuu! Uuuuu! Uuuuuuuuuuuu!

Mux. (Zutiturik Yoane'ri larri-larri). Ederra egin diñagu, Yoane! Gaizkitu (gaxotu) egin den sorgin au!... (Sorgin'i, besotik poliki elduta) Nai dezu oera guk eramatea?

Sorg. Uuuuuu! (Ezetzkoa)

Yoane (Zutiturik, bere baitan) Zer den au, baña? Nik uste niñan sorgiñak ez zirala inoiz eri jartzen; gaitz guztiak sendatzeko indar berezia ziñatela.

Mux. (Besotik indar pitin bat egiñaz) Goazen oera, ama sorgin, zu gaizki zaude-ta.

Sorg. (Beso biak gogorki erabilli bitza, ezetzkoa erakutsi naian) Uuuuu!

Mux. (Larri, zer egin ez dakiala) Auxe den, auxe! Zer egin orain?

Yoane (Larri bera ere) Gero jendeak guk okerren bat egion diogula esango din, Muxurdin.

Mux. Ez zaion jendeari jaramon geigirik egin, Yoane.

Yoane .Ur piska bat nai zenduke, ama sorgin?

Sorg. Uuuuu! (Ezetzkoa)

Mux. Obe liken onek ardo goxo-goxo edo paittarra!

Yoane (Bazterretara begira) Emen ez den ardorik agiri... Ura, bai, ona emen edontzi bat ur; berau emango zioant. (Maitxotik artu ta Sorgin'en ahora eramanaz) Ar zazu ur ontatik, ez dizu gaitzik egingo.

Sorg. (Besoak erabilliaz) Uuuuuuuuu! Uuuu! (Ezetzkoa)

Mux. Utzi zaion, ez din nai urik-eta.

Yoane. (Edontziko argizagi-tantoa ikusiaz) Zer den au? Pua?

Mux. Sorgin-ur bedeinkatua izango den. Utzi zan bere lekuan poliki- poliki! Ia beste okerrik izaten denan!

Yoane. (Bildurturik. Bere lekuan utzi beza) Ene! Ederra egingo niñan!

Mux. Salda piska egitea nai zenduke, ama sorgin?

Sorg. Uuuuuu! (Ezetzkoa)

Mux. Sendagilleari ots egingo diogu orduan, ezta?

Sorg. (Bestetan baño gogorrago besoak erabilliaz) Uuuuu! Uuuuu! Uuuu!

Mux. Ez din ezer nai.

Ixil-unetxoa.

Yoane Bai al zekin iñork onek zer din!

Mux. (Ez daki zer egin) Au istillua! Zer egingo zionagu oni?

Yoane (Larri-samar) Oni? Oni?... Bertan utzi, ta gu berriz mendira itzuli, ez zeukanagu an lanik gutxi!

Mux. (Asarre-samar eta gogorki) Ago ixilik! Ori egingo dion, ba? Ezin diteken gaxo au era ontan bakarrik utzi. Il egingo liteken!

Yoane Sorgiña il?

Mux. (Gogorki) Bai, sorgiña il!

VII Agerkaldia

Lengoak, Mari-Kurutz eta Karmele

Muxurdin'ek aurreko itzak esatean, Mari-Kurutz eta Karmele atean agertzen dira. Lasterka datoz, Yoane “gaizkatu” naiean. Atal au azkarki bijoa.

M-K. (Agertzean) Zer? Sorgiña iltzen ari zerate, ala?

Mux. (Arriturik) Naiko illik zegon, bai!

Yoane (Arriturik) Gaizkitu egin zaigun, gaixoa!

M-K (Asarre) Gaixoa dion? Bere atzaparretan erortzen dana bai gaixoa!

Sorg. (Ezin egonez dago, besoak erabilliaz eta beti “Uuuuu”ka)

Karm. Zertara etorri zerate ona?

Mux. (Gogorki, Karmele'ri) Ta i, zertara etorri aiz, ba?

M-K. Zer din, ba atso orrek?

Mux. (M-K'i) Ez zan alan itz egin!

M-K Nai bezela itz egingo diñat!

Yoane Ez din itzik!

Mux. Mututu egin zaigun!

Karm. Eri zegon, beraz, e?

Yoane Egon bear!

M-K (Muxurdin'i) Ez zienat erruki apurrik sorgiñai!

Yoane (M-K'i) Zergatik ez, ba?

M-K Gezurti aundi batzuk ditunalako!

Sorg. (Gogorki) Uuum! Uuumm! Uuuuumm!

M-K (Bereala ta sutsu) Jende gaxoaren sakelak garbituaz ditunalako!

Mux. Gaitzak ere sendatzen zetiten sorgiñak.

M-K Gaitzak sendatu? Egin bai, egin! Gezur utsa zerioten atso zar zatarrok!

Sorg. Uuuuuuuuuuuuuuuu!

Mux. (Gogorki) Igaz gure mandoa sendatu ziñan ama sorgin onek!

M-K Mandoa sendatu onek? Berez sendatu unan zuen mandoa! Berak sendatu ziñan bere burua! (Gogorki) Sendatzen baldin ba'zekin, ortarako indar berezia baldin ba'din, sendatu dezala bere burua, itz egin dezala! Orra!!!

Sorg. (“Uuuuu”ka, baña gero ta gutxiago, gero ta aulago. Bitartean besteak ixilik daude, beraz errukiturik; Mari-Kurutz ere zerbeit baretu da, gogorregi itz egiñaz damuturik-edo...).

M-K (Baretsu) Eta noiz etorri zaio gaitz ori? Zuek eldutzean alan ote zuan?

Yoane Ez, ederki itz egiten ziñan, baña gero, bat-batean, itzik gabe gelditu den.

Karm. (Bat-batean oarturik, didarka) Andra Maria'ren miraria auxe, ARANTZAZU'n agertu dan Zeruko Amaren egintza den auxe.

M-K. (Karmele'ri) Bai, neska. Andra Maria agertu den une berean galdu din onek itza.

Yoane. (Izuturik, Karmele'ri) Eee? Nola den orixe? Zer esan den?

Karm. Bai. Arestian esan zidan Baltzategi'ko Errodrigo'k Andra Maria'k sorgiñen ao gezurtiak ixilduko zitunala!

M-K (Gorantza begiak) Bai aundia izan Andra Maria'ren guganako errukia!

Yoane (Karmele'ri) Gezur utsak ditun, berak sorginkeri guziak?

Mux. (Egia ezauturik) Bai, Yoane, Andra Maria'ren eskua agirian bait zegon.

Yoane (Pozez) Au poza! Ez zienat geiago sorgiñai bildurrik izango!

M-K Lenago sinistu ba'nindunan...

Yoane Bai, Mari-Kurutz, egia den! Barkatu nazan!

M-K Barkaturik ago!

Yoane (Bereala) Ez zionat iñori ardirik zor! Au poza!

VIII Agerkaldia

Lengoak eta Manuelatxo

Saskitxo bat dakar besotik esegita, len agindutako sariarekin dator. Arraultzak ez zaizkio agiri – ezta bear ere – baña bonbil beltzaren muturra ikusten da.

Manuela. (Sartzean) Egun on!

M-K Jainkoak dakarrela, Manuelatxo!

Man. Aitak esan dit ur bedeinkatu ori emateko, astoari urte-beteko bizitza luzatzeagatik berak pozik erango duala, bere argizagi ta guzti.

M-K Zer dion, neskatoa?

Karm. Nun zegon ur ori?

Man. (Erakutsiaz) Ortxe. Astoari urtebeteko bizitza luzetzeagatik, pozik erango duala.

M-K Erotuta al ago, neska?

Karm. Ez zegon bizitza luzatu dezaken urik.

Man. Zer dakizute zuek? Sorgiñak bedeinkatutako ura den!

Mux. Ez zegon emen sorgiñik! Illik zegon!

Yoane Ez din itzik. Man. Egiz? Zer gertatu zaion gaixoari?

Yoane Ba'dakin, neska, ...”gezurrak, isatsa labur”.

Man. Zer esan nai den orrekin?

Yoane Bere gezur eta bidegabekerien zigorra artu diñala.

Man. Gero ta illunago neukan, Yoane.

M-K. Zeruko Andra Maria'k zigorkatu diñala.

Man. Zigorkatu!... Baña zergatik?

M-K Sorginkerietan, garbiago esateko, gezurretan, ibilli denalako.

Man. Sorginkeriak gezurrak ditun ala?

M-K. Ikusten den bertan.

Man. (Saskiaz sorgiña buruan jo naiaz) Ori ere bai? (Asarre da)

M-K (Jotzen eragotziaz) Utzi zan geldi, neiko zorigaitz din-eta.

Mux. Zer dakarn saski ortan?

Man. Sorgiñarentzat saria; len egin duan aldiagatik amabi arraultz eta txopin bat ardo.

Karm. Ez ditun gutxi ere, kontxo!

Mux. Utzi itzan or, gero danen artean jango zetiñagu.

Yoane Ez zegon gaizki esanda!

Man. (Asarre) Zer ez du zor olako gezurtiak?... Ur ori burutik bera bota bear zioanagu. (Edontzia artu ta musura jaurti nai dio, baña bertze danak ez diote utziko)... Gezurti, lapur, atso zatar, inpernuko txerrenaren lagun gaizto!

Kar. Ago ixilik, emakumea! Ez zan geiago mindu!

Man. A! Nere aitak ba'lekin! Ez liken bizkarrean otzik izango!

M-K. Utzi zan beingoan pakean.

Mux. Gutxiagogaitik artzen diten beste askok!

Man. Bai orixe!

IX Agerkaldia

Lengoak eta Aizkapel

Ingi-kapel bat – itxas-ontzi oietako bezelakoa- dakar buruan, eta ollo eder bi, esku bakoitzean bana.

Aizk. (Sartzean) Ona ni emen, ama sorgin.

Ainbeste neska gazte ikustean, izutzen da, baita lotsatu ere. Ez daki nun sartu dan.

Yoane. (Aizkapel ikustean) Oooo! Aizkapel kapelarekin!

Danak (Parrez lertu bearrean, Sorgin bakarrik utzi ta Aizkapel'gana dijoaz, eta danen artean inguraturik, erdira dakarte, Sorgin'en ondora) Ajajai! Aizkapel kapelñarekin! Aizkapel kapelarekin! Ijijiji!

Mux. Noiztik nora kapelakin?

Karm. Ori kapela! Obeki egin zeinken! Ajajai!

M-K Erotu egin zera, emakumea ala?

Aizk. (Asarretsu, erdi-zoraturik) Ez naun zoratu, ez! I zoratuko intzan! Mingain luze ori!

Yoane Zoratu ez, e? Ta kapelarekin txorimaloak bezela?

Mux. Ba-zeukanagu neiko iñauteri gaur!

Karm. Sorgin-ikasten zabiltz, ala?

Aizk. Bai, ta iri zer? Danak Aizkapel sorgingai! Ajajai!

Aizk. (Asarretsu, Sorgin'i) Ixildu itzazu, ama sorgin, mingain arin-zoro abek! Itoko naute berstela!

Mux. Ama sorgiñak ixildu! Ijijii

Aizk. Agindu zaiezu, zure eskubide aundiz! Manuela Zein eskubide ta zorobide, arria baño ixillago ta geldiago egon- eta.

Karm. Ez dezu ikusten, baña, nola dagoen?

Aizk. (Urduri) Zer dauka, ba?

Man. Euki? Gezur eta maltzurkeri asko euki onek! Ezer onik ez!

Aizk. (Arriturik) Zer dion neskato mingain-luze orrek?

M-K Begira, Aizkapel: ARANTZAZU'n agertu dan Andra Maria'k itza kendu dio, beste sorgin guziai bezela.

Aizk. (Izuturik) Eee? Zer dion, Mari-Kurutz?

Yoane. Sorginkeria gezur utsa dalako.

Mux. Egiazko sorgiñik inun ez dalako.

Man. Gezurti-lapurrak besterik ez diralako.

Karm. (Manuelatxo'ri) I beti ireakin! Ez zan olakorik esan!

Aizk. (Ikaraz, M-K'i) Egiaz, baña, Mari-Kurutz?

M-K Bai, egi-egiaz, Aizkapel.

Aizk. (Asarre bizian dago Sorgin'i begira, ez daki zer esan ez zer egin. Olako batez eskuan dituan bi olloak gorantz jasoko ditu, berakaz Sorgin buru-buruan jotzeko asmoz.Mari-Kurutz eta Karmele'k bi eskuetatik oratu, ta eragotziko diote. Bitartean, esan:) Ama sorgin, ama zikin, ama...

Karm. Ixo, ixo, Aizkapel! Neiko da!

Mux. (Aizkapel'i bi olloak kendu naiaz) Ekazkidazu ollo oiek. Gero danen artean jan bear ditugu-ta.

Aizk. Ago geldi! Ollo abek berriz beren ollotegira bear diten! (Emanez) Utzi itzan orain or maian edo nunbait. (Gero bere kapela kendu ta Sorgin'i jarriko dio gogorkiro, esanaz:) Nork! Iretzat ori! Nork uste ire aotik gezurra aditu bear giñinala! (Neskai) Ia, neskak, ni naiz orain emengo nausi! Jo ta urratu neri sorgin onek gurtu- erazi dizkidan ire “kutun” zikin oiek.

Yoane, Muxurdin eta Manuelatxo'k, poz-pozik, erratza bana artu, ta “kutunok” joka ta urratzen asiko dira, Aizkapel'ek egingo dituan ondoko oiuok birresanez. Mari-Kurutz eta Karmele begira egongo dira.

Aker nazkagarri! Saguzar barregarri! Kunkun zikin-biltzari! Irurak iguingarri zatzaizkit! “Kutunok” beste antzeztaldiren baterako bear izan ezkero, “jo” bakarrik esan beza; ta neskak ere ez dituzte urratu egingo.

X Agerkaldia

Lengoak eta Mari

Mari sartzean, gure iru neskak “kutunik” jo ta jo dabiltza; baña atean agertuaz bat dan-danak ixikduta gelditzen dira. Mari, emakume on, elizkoi, kristau zintzo dezute, Errodrigo zoriontsuaren ama, auzotar erta oñatiar guziak maitasun eta itzal berezia dioten etxekoandre agurgarria. Bere semeak, sorgiñai Goikoak ezarritako zigorra, kendu ta sendatzeko bidea erakutsi dio-ta, ementxe datorkigu Andra Maria'ren irudi polit bat eskuan duala– edozein irudi on da, Andra Maria'rena izan ezkero, lanbide ontarako, baña, ARANTZAZU'koarena egokiena – Zeruko Ama'ren ondasunak sorgin-gaxoari zabaltzera. Baltzategi'ko Mari emen “erregin” bezela dala, ta danak bere aotik darioten itzari begira daudela, esan bearrik ez.

Mari. Zer gertatzen da emen? Dana nasktu ta itzulikaturik ikusten det. (Danak beregana biltzen dira)

M-K. (Pozez) O! Baltzategi'ko Mari emen!

Karm. Zer dakarzu, Mari? Onara zu?

M-K. Zorioneko zu, Mari!

Karm. Bedeinkatua olako semearen ama!

M-K. Poztu zaitezke zu, Mari, zure seme orretzaz!

Mari. (Aizkapel'i) I ere emen, Aizkapel?

Aizk. (Lotsaz) Bai, zoritxarrez! Nola ator ona?

Mari. Gure Errodrigo'k bidaldu natxion, Aizkapel.

Mux. Irudi eder ori, norena da, Mari?

Mari. Gaur ARANTZAZU aldean agertu dan Andra Maria'rena.

M-K. (Belauniko) O! Andra Maria! Gurekin zaitugu!

Karm. (Belauniko) Zeruko Ama laztana! Beste laurak (Belauniko) Ama maitea, Ama kutuna!

Karm. Oroitu zera azkenez gu errukarriotzaz. Munduko danak onetsi zaitzatela, Ama! Mari Nun da Belar'ko sorgiña?

M-K. Emen dezu, Mari!

Yoane. Itzik gabe dago. (Aizkapel'ek len ipiñi dion kapela kendu egingo dio).

Mari. (Sorgin'ganatuaz) Emen dakartzut gaitz berri orren sendamena! (Danak zutitu, ta Mari ta Sorgin inguratzen dituzte). Zeruko Ama Maria'k, bere guganako erruki neurrigabeaz, bere seme Jainkoa'gandik zuretzat iritxi dizun mesede aundia dakartzut. Ez zazula, arren, usterik galdu!

Sorg. (Besoak igitu gabe, ta leun-leunki) Uuuuuu! Uuuuu!

Mari. Ia, bada; damutu zaite egindako oker guziaz.

Sorg. (Negarrez jartzen da. Beste danak beratzaz errukiturik daude)

Mari. Tira, begira zaiozu ARANTZAZU'n agertu zaigun Andra Maria'ri; itz egin zaiozu Ama Errukitsu ta maitekorrari dagokion bezelaxe!

Sorg. (Esku biak batu ta belaunikaturik, Mari'k erakusten dion irudiari begira jarriko da, eskaritxo au zotinka esanaz:) Eskerrik asko, Ama, nitzaz errukitu zeralako! Obenik asko egin dizut, Amatxo, baña zure Semeagandik barkapena dakardazu! Bedeinkatua bedi betiko zu ARANTZAZU'n agertu ziñan ordua!

Neska danak arriturik daude ikusten dutenak sinistu eziñik.

Yoane. (Muxurdin'i, ixil-antzean) Len bezain ongi itz egiten din berriz ere!

Mux. (Yoane'ri) Andra Maria'k itza itzuli zion-eta.

Mari. Barkatu dizkizu Zeruko Amak zure lengo bizitzako okerkeri guziak! Zutitu zaite, ta itz egin zaiezu gure aditzaleari.

Sorg. Arantzazu'ko Amak sorginkeri guziak uxatu ditu! Gaitz aundi ortatik euskaldunak beti gaizkatuko al gaitu! Sorginkeri-gezurrak azaltzen lan pitin bat egin bait degu! Gure lan-uskeri oni txaloka ikusiko al zaitugu?

            Oiala bera