Biografia

Fernando Urkia, 1896-1959

Aita Fernando Urkia Nafarroako Arbizu herrian jaio zen 1896ko Apirilaren 16an. Garai hartan Laterandarrak Altsasun zuten Seminarioan bere aurreneko apaizgai urteak egin ondoren, Oñatira bildu zen eta Nobiziadua eta gainetiko ikasketak egin ondoren, apaiz berri ordenatu zen 1919ko Ekainaren 14an.

Piano ikasketak ere egin zituen, eta irakasleari dagokion diploma eskuratu. Oñatin bertan 17 urtez irakaskuntzari emana egon zen, bere autoritatea eta eragina musika arloan eragingarriak gertatu ziren gazteentzat: bera maisu izan zuen kanonigo taldeak eskerroneko oroitzapena gorde du bizitza osoan, bere maisutasuna goraipatuz. Izaera erlijiozko konposizioak utzi zizkigun: moteteak, ereserkiak, litaniak, etab., beraien xumetasun, berezkotasun, leuntasun eta gozotasuna bereizgarri direlarik.

Euskaltzale porrokatua, Aita Larrakoetxea, Juan Elortondo, Aita Madina eta beste batzuekin batera, “gau eskolak” ematen zituzten harik eta 1936an, beste asko bezala, Euskal Herria uztera behartua izan zen arte.

Argentinara joanda, Saltako Belgrano Ikastetxean, eskolak emateaz gain, aginte lanetan ere eman zuen bere denbora. Ez dago Salta hirikorik bere patroiaren omenez eta Fernandok egindako eta saritua izan zen “Señor del Milagro” ereserkia ez dakienik. Jaioterriak herriko seme kutun izendatu du eta kale bat eskaini dio.

1952an Laterandarren buru izendatua izan zen, eta ordu ezkero, bere lana Erroman egin zuen, harik eta heriotzak gure artetik eraman zuen arte, bere sasoirik onenean, 63 urte zituela.

Gizon trebea, harreman gozokoa, ondo jantzia, bai gai laikoetan, bai euskara alorrean, eta baita musika eta antzerkigintzan ere. Erlijio alorrean, zer esanik ez. Beraren gidaritzapean Ordenaren “Konstituzioak” eraberritu bait zituen. Aita Madinak Urkiari buruz esaten zuen: “Fernandoren lana ez da oparoa, ez du gauza askorik egin, baina egindakoa dena da ona“.

Musika alorrean hainbat lan utzi ditu idatzirik. Lan laburrak gehienak, euskal kutsu osokoak, arinak eta erraz abestekoak. Horrela, etxean abesten ziren Maiatzeko Letania ugari, moteteak, Himno al Señor del Milagro, Saltako Patroiari, bertan aurreneko saria irabazi zuena, eta abar.

Antzerkiak ere idazten zituen, eta argitaratu gabeko “Uribarriko Sorginaren” antzerkiak berak garbi adierazten du Aita Fernandok herrian herriko kultura eta tradizioekin zuen lotura. Oñatin oñatiar, Saltan, argentinar. Tokian tokiko oinarri eta muinekin bat egiten zuen, bere burua bertakoetara txertatuz eta herritarrekin bat egin arte.

Bere euskalgintzari begira, “Uribarriko Sorginaren” lantxoak, bere laburtasunean, garbi adierazten du zer nolako euskal sena zeukan Fernandok, bai gaia aztertzean, eta batez ere gai hori erabiltzean. Azpimarratzekoa da, nire ustez, zer nolako erraztasunez erabiltzen duen “noka”, euskal aditza hiketan emakumeen artean, gaur ia ahaztuta daukaguna, salbuespen batzuk eginda. Egia esan, ez da erraza aurkitzea euskal lanik modu horretan idatzita. Eta Fernandok dotore gainditu zuen erronka hori.

Oñatiko Agustindarren etxean entzuten zenez, Erromara eraman zutenean bertan goi mailako lanetan jarduteko, Aita Fernandoren barrua “ukituta”, minduta bezala gelditu zen, batez ere bere ohizko lanetara, euskalgintza lanetara itzuli ezin izan zuelako. Osasuna ere hantxe galdu zuen eta han bertan, Erroman, hil zen, aipatu bezala.

Bere lanak:

- ANTZERKIAK:

- “Illargi bete” Aita Madinaren musika. Iruñako “Euskararen adiskideak” lehiaketara, aurkeztu eta lehenengo saria irabazi zuten. 1928. urtea zen. 1929an argitaratua izan zen.

- “Aralar mendian” , 1934an “Antzerti” aldizkarian argitaratua.

- “Iñauteriren eriotza”, antzerkitxo barregarria, argitaratu gabea.

- “Uribarriko sorgiña”, argitaratu gabea.

- MUSIKA:

- Abesbatzerako musikalan labur batzuk. Berak egindako dozenerdi eliz-kanta ezagutzen dira. Ondo egindako piezak dira, eta kantatzeko errezak.

- Organorako 8 pieza (1955eko abuztuan Araotzen konposatuak). Organorako bilduma hau, Alejandro Elortzaren koadernoan aurkitutako eskuidatziak dira. Alejandro Elortza, agustindarra, organojolea, XX.mendean bizi izandako abadea da, Araoztarra, Oñatiko agustindarren komentuan apaiztu zena, Urkia, Madina, Mallea, Sagasta ta abarren kidea. Musikalan hauen tituluak:

1. Lamentation (Untzi bat)
2. Verrsets (Arantzazu aldean)
3. Chanson pour orgue (Urrundik)
4. Angelus (Ezkila-praile)
5. Versets
6. Offertoire (Gerixumako)
7. Adoration
8. Amen

             Aita Paulo Anduaga, Oñati 2020.

Illargi bete

“Illargi bete”

Aita Madinak musika jarrita, Iruñako “Euskeraren Adiskideak” 1928ko lehiaketan irabazlea. 1929an argitaratua izan zen.

"Multa tulit fecitque puer..." Mugika’tar Mateo Iruña’ko Gotzai Agurgarri ta Zintzoari. Egilleak

Bi ekitaldidun mixio - artzerkia

Antzeslariak

Onesto Santua - 60 urtekoa
Fermin Santua - 15 urtekoa
Erro - 60 urtekoa, Orikain’go endore edo nausia.
Osteriz - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Lazkoz - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Olabe - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Ureta - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Zabaltza - 40 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Akerreta - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Zildoz - 35 urtekoa, Txistularia. Orikain’go gizakumea.
Illegorri - 55 urtekoa, Erro’ren emaztea.
Garbi - 40 urtekoa, Zildo’ren emaztea.
Izarra - 15 urtekoa, Zildo’ren alaba.
Uso - 8-9 urtekoa, Zildo’ren alaba.
Lau adiagille (Plañideras) - 60, 50, 45 eta 40 urtekoak.


Iruña-inguruetako erritxo batean gertatzen da, Onesto zoriontsuak Iruña kristautu zuen garaian.

LENBIZIKO EKITALDIA

AGERTOKIA: Orikain'go alkate edo endorearen txabol-aurrea. Eskuitik txabola, ezker eta barrenetik basoa. Barren eta txabol-aldetik aulki zakar-luzetxo bat edo beste. Illunabarra da.


I Agerkaldia
Onesto ta Fermin

(Oiala jasotzean agertokia utsik dago. Bereala Onesto ta Fermin ezkerretik agertzen dira).

Fermin.- (Sartuaz bat) Ona emen, nere aita maitea, Orikai'go auzo ontara eldurik. Etxe auxe dala uste det aurtengo auzo onen nausiaren etxea. 

Onesto.- (Besoak zerurantz jasorik). Gure Jesus onak bere mi (bi?) morroi aben pausoak bide onean zuzendu bitza. Goiko Jaunak gure neke ta izerdiak ontzat artu ditzala.

Fermin.- ¿Nekatu egin al zera, aita, aldapa luze ortan?

Onesto.- Ezer gutxi, Fermin.

Fermin.- Emen bertan aulki bat, atsedena artzeko.

Onesto.- Jaunak eskeintzen digun ezkero, artu dezagun, gero indar geiagoz lan egiteko. (Biak aulkian eseriko dira. Onesto'k nekez bezela itz egingo du). Ez dakit nolan azaldu, seme, nere biotzeko poza ta atsegiña... Jainkoak bera­gatik egiten ditugun lan eta neke txikiok, atsegin aundiak emanik ordaintzen dizkigu... Mixiolariak, Berrionaren zabaltzalleak opa dezaken saririk onene­takoa zuen artean ugari artzen da, Fermin... Denbora laburrean Iruña'ko erri­ak Jainkoaren itza gogoz aditu du, ta bide onean jarri da.

Fermin.- Ez guziak, nere aita. Gezurrezko jainkoen jarraitallean badira oraindik Iruña'n.

Onesto.- Ez asko, seme. Ta gelditu diran oiek ere laster Kristoren uzterri biguña gogoz artuko dutela uste det.

Fermin.- Egun argi ori laster ikusi dezagula!

Onesto.- Jaunaren itza egiñalean ereintzen saia gaitezen, bai; eta berak bere intza gozoaz guk ereindakoa jaio-araziko du... Ez dakit nola, baña uste aundia sartu zait biotzean buen (guen?) berarizko bizikera ikusirik.

Fermin.- ¡A! ¿Noiz erakutsiko diegu euskeldun guziai zerurako bidea? Nere biotza irakiten dago egun ori lenbaitlen ikusteko.

Onesto.- Ez larritu, Fermin, egun ori ez dago urruti-ta... Gezurrezko jainko­ak dituzute, bai, euskeldunok; erbestetarrenganako iguiña, izakera zakar­-samarra, ta beste onelako akatz batzuk zuen jatorri-doaiak dirala esan diteke... Baña zuen biotza bezelako biotz on, zintzo ta garbiagorik ez da errez iñon arkitzen... Zeruko argiak zuen buruetako illuntasuna kendu orduko, Jesusen legea gogo betean artzen dezute... Zuen mendi eder abek biotza usteldu gabe gorde dizute millaka urtetan; eta biotza osorik dagonean, buruaren aginduak bereala artzen ditu... Beste aldeetan Kristoren albistariak Berrio­naren etsaien ezpatak non-nai ikusten dituzte... Sarritan lendabiziko mixio­lariak bere odolaz lur oiek busti bear ditu, Kristauak jaio ditezen... Emen ordea, Jaunari eskerrak, ez degun oraindik olakorik ikusi.

Fermin.- Daukagun on-apurra Jaunari zor diogu. Ditugun alderdi txarrak berak kenduko al dizkigu!

Onesto.- (Gorantz begira). Ni Jesusen mixiolarien txiki ta beartsuena naiz beintzat, eta ez det olako saririk irabazi!

Fermin.- Goraldu dezagun, bada, Jaunaren guganako errukitasuna!

Onesto.- Bai, seme; bean, Ezkabarte'ko ibarrean ikusi degun sari ona, emen, Orikain'en ikusi dezagula!

Fermin.- Alan gerta dedilla, aita!

Oresto.- Ea, bada, Fermin; (Onesto zutitzen da, ta Fermin ere bai) lenbiziko ate ontan jo baño len, Jesus Jaunari bere esker eta laguntza eskatu zaiogun.

Fermin.- Bai, aita, bai. (Biak erdian belaunikatzen dira).

  

ABESTIA

Onesto.- Gizonen jabe, Jesus maitea,

         Laño-gañean zaudena,

         Denon biotzen Nausi ta Jauna,

         Itzul begiak gugana,

         Begi gozoak gugana.

Fermin.- Ona ementxe napar gaxoak

         Satan-mendean galdurik,

         Gorputz-animaz, esku ta oñez

         Berari arras loturik,

         Kate gogorrez loturik.

         Beren begiak, beren buruak

         Argitu itzazu beala;

         Zure errukiak beren biotzak

         Piztu ta sutu ditzala,

         Onbidez bete ditzala.

Biak.- Artzain zintzo, artzain on-ona,

         Animaz goseik zaudena,

         Ardi gaxuok deitu zazkizu

         Eta eraman zugana,

Sinismen bidez zugana.

(Gero biak txabolarantz zuzenduko dira, Onesto aurretik). 

Onesto.- (Txabola-atean, gogortxo) Etxe ontan pakea ta osasuna izan bitez!...­ (Fermin'i) Ez du iñork erantzuten... (Atetik barrenera burua sarturik) Ez da iñor barrenean. Eta... suan arkume-isterra dago erretzen. ¡Gaxoak! Jainkoak aragi ori jango dutenai osasun eman bezaie! (Bertatik aragia eskuaz bedein­katuko du).

Fermin.- Aita, barkatu; ez naiz len oartu-ta. Gaur gabean illargi-beteak diralako berarizko apari ta jaiak izango dituzte auzo abetan. Apal-ondorean auzoko gizonak emen bildurik, illargiaren omenez dantza egingo dute.

Onesto.- Illargiaren omenez dantza egin!... ¡Gaxoak! ¿Nor itxutu zaituzte, euskeldun maiteok, illargi ori jainkotzat artzeko, Jaunaren itzak eginda­koa izanik?.. Gizonok gaur emen bilduko badira, egun onean ekarri gaitu onera Jaunak, guziak batera arrapatzeko... ¿Noiz etorriko dira, bada, gizonok?

Fermin.- Ordubete-barru beranduen.

Onesto.- Geroz, beste etxe batera abiatu gaitezke, ia Jaunari bitartean ardi galduren bat billatzen diogun.

Fermin.- Nai dezun bezela, aita Onesto. (Biak eskuitik irtengo dira).

II Agerkaldia

Illegorri bakarrik

(Besteak irtenda bereala ezkerretik sartuko da, laster eta urduri-xamar, besapean abar-pillotxua duala).

Illegorri.- ¿Zer? ¿Erbestetarrak ere baditugu? ¿Nortzuk dira?, baña, mendi aben pakea nastutzera etorri diran kanpotarrok?... Gure etxean sartu dira, zer edo zer ostutzeko, noski. ¡Arrano mukitsuok!... Ikusi dezagun ia zer ostu diguten. (Lasterka txabolan sartuko da. Abarrak lurrera zarataz botako ditu, ta apur batez bertan egonda, berriz aterako da). (Bareago) Ez didate ezer ostu. Dena lengo tokian dago. Arkume-isterrari ere ez dio iñork ikutu. Bearrik… ez zituan bestela gure gizonak pakean utziko… Baña… ¿zertara etorri ote dira gizonok?... Lapurrak ez dirudite… aberatsen antzarik ez dute… ez dakarte izkillu ta armarik… ¿Zertarako etorri zaizkigu, bada?... Ikusi dezagun norantza artzen duten. (Biak atera diran aldetik begira jarriko da)… Akerreta’ren txabolarantz jo dute. Akerreta’gana!... ja! Ja! ¡Ona da bera iñoren jolasarik artzeko!... Ta ¿zer egingo diote gizajo oiek Akerreta’ri, olako lau gizakume aña bada-ta?... ¡Au nik detan gogoa ipui onen bukaera ikusteko! Pozik joango nintzake beren atzetik, baña gaur  illargi-beteak ditugu, ta gizonari apari ona gertatzen ez badiot, su ta txinparta gorriak ikusi bearko ditu Erro jaunaren etxeak. Goazen, bada, lanari ekitera; gaur baño lenago etortzen badaki gure gizonak bestetan… (Txabolan sartuko da, ta barrenetik abesti abek kantatzen asiko da).

  

ABESTIA 

Illargi eder

Maite-maite

Agertu dezu

Musua,

Eman zaiguzu

Eder orrek

Zu bizi zeran

Zerua

 

Zure arpegi

Borobilla

Beti bai dago

Barreka,

¿Emango, bada,

Dizkiguzu

Egun alaiak

Millaza?

 

Esan zadazu

Orain bertan

Bular-gorputza

Non dezun,

¿Eguzki jaunak

Jan al dizu

Idukitzeko

Ain Illun?

 

  III Agerkaldia

Erro bakarrik eta gero Illegorri barrendik

(Illegorri azkeneko olerkia abesten ari dala, Erro bizkarrean esne-ontzia makil batetik duala sartuko da, ardietatik baletor bezela.Erro agertoki-erdi­an bere andrearen azkeneko itzak entzuten geldi-geldi egongo da.Itz-egiten astean ontzia lurrean utziko du).

Erro.- ¡Ez dauka gure andreak umone txarra garai ontan abesten egoteko! Ni bezela egun guztian basoan lanean ibilli balitz, alajañetan!... Abestutzea negar-egitea baño obe da, ordea, ta... (Pozez) guretzat apari gozoa gertatu digula adierazi nai digute noski gure emaztearen deadar zoli oiek. (Bat ba­tean gogoratu balitzaio bezela) Baña... illargiari abesten zegon gure andrea!. (Gogor) ¿Non daukat nik burua? Gaur illargi-beteak dira!... Buru au gero ta okerrago dijoakit; ez dit ezer laguntzen gai ontan illargi jaun orrek (Ontzia lurretik artuko du) Goazen lenbaitlen gure Il1egorri'k gertatu digun aparia egite­ra, gizonak laster emen dira-ta. Bein dantzara uts-egingo banu, ez nintzake geiago Orikain'go endore izango (Txabolara zuzen dijoa. Atetik didar egingo du) ¿Gertatu dezu ezer Illegorri?

Illegorri.- (Barrendik, urrutitik bezela) Bai, aparia gerturik dago aspaldi.

Erro.- Ia, bada, audo. (Ezkutatzen da).

 

IV Agerkaldia

Osteriz eta Lazkoz. Barrendik Erro.

(Osteriz eta Lazkoz barrendik abesten asiko dira. Gero agertokian sartuko dira, eskuan makil bana dutela).

 ABESTIA

(Biak) Gizon guzti-guztiak        

Etorri dantzara

Gau atsegingarria

Ementxe egitera.

     Ez bedi gaur gizonik

Etxean gelditu

Datorren illa ongi

Igaro nai badu.

     Emazteak etxeko

Lanak ein bitzate

Zakurrak artaldea

Zaindu biar arte.

    Gizon denok ordea

Batzarrera urdu

Ta gure illargiari

Otoitzak zuzendu.

    Illargi eder ori

¿Oroitzen al zera

Gure asaba zarrak

Maite zinduztela?

     Berak eratu zuten

Gaurko jai ederra.

Argi gaitzazu bada

Zorion bidera.

 

Osteriz.- Gaur lenbizi eldu gaituk, Lazkoz.

Lazkoz.- Ez dek oraindik berandu ere; illargi irten-berri dek.

Osteriz.- (Didarka Erro'ri) ¿Gertatu al gera, endore? ¿Bukatu al degu apari ori?

Erro.- (Barrendik) Bai, bereala.

Lazkoz.- Gaur Illegorri'k apari gozoa gertatuko zizun, ¿e?

Erro.- Alan-olakoa, ba, mutil.

Osteriz.- Ez ibilli guregatik lasterka, besteak ez dira oraindik agiri-ta. (Lazkoz'i) Besteok bildu bitartean aulki ontan eseri gaitezkek.

Lazkoz.- Bai, mutil, lendik neiko zutik egonik gaituk. (Biak eseriko dira).

Osteriz.- (Arro-samar) Gaur zuen ardietan piztirik agertu al dek, Lazkoz?

Lazkoz.- Ez, gaur ez. Atzo, bai, egun-sentian otso bat agertu ukan, baña ezin izan nikan arrapatu.

Osteriz.- Totela aiz i, Lazkoz; ezkuak argizagizkoak dituk. Ba... neri bi otso etorri zaizkidak gaur goizean. Gure zakur zintzoak salatu zizkidak biak, eta zazta! zazta! biak geziz josi zetikat.

Lazkoz.- Ez aiz makala, Osteriz. Ez diguk guzioi mesede txarra egin, pizti madarikatu oiek lurreraturik. Ez dituk berriz Orikain'go ardiekin jolastuko.

Osteriz.- Ez zekiat nola eman eskerrak gure goiko ongille, illargi jaun orreri. Bere argiagatik izan ez balitzak, otsoaen ordez zakurra edo ardiak ilko nitukan, bear bada. Aldi ontan adiskide zeukagu jaun ori.

Lazkoz.- Ni, Osteriz, bildurrez ikaraz jantzen nauk, bera asarre danean, baña beltzaz bere arpegia estali ta izarrei ere bere argia ematen eragozten dienean. Eta egiz, olako gauetan beti okerren bat izaten dik gure artalde ta etxean.

Osteriz.- Baita gurean ere. Oin-urrengoan axeria sartu zitzaizkigukan, eta bi ollorik ederrenak eraman zizkigukan mutur-luze-zikin arrek.

Lazkoz.- Aspaldi ontan lotan zeukagu gure Basajauna. Ez dik gure abereen ajolarik artzen.

Osteriz.- (Arro) Nik jaun ori ikusiko banik, botatzekoak botako nizkiokek arpegira.

Lazkoz.- Bai, zera. I Basajaunaren aurrean gu bezela, bildur eta ixillik.

Osteriz.- Nik iñoren bildurrik? ez orixe.

Lazkoz.- Bai, emen mutil gaituk; baña gero isti1luak!...

Osteriz.- (Sutsu) Bai, ik prakok bustiko ituzkek beintzat.

Lazkoz.- Ez ainbeste.

Osteriz.- Zer egingo uke, ba, koldar orrek?

Lazkoz.- Bere mendean jarri.

Osteriz.- Ta asarre balegok?

Lazkoz.- Gure goiko jaunei laguntza eskatu.

Osteriz.- Ori dek burua oinpean erabiltzea. Olako burugabekeria iri baka­rrik bururatu bear.

Lazkoz.- (Sutsu) Ik goiko jaunok ziztrin egiten dituk.

Osteriz.- Ilako leloekin bai beintzat.

Lazkoz.- (Gogor) Obendun aiz. Jaunok iraindu dituk.

Osteriz.- (Asarre) Nik ez. Ik iraunduko itukan, lelo-toteltzar orrek.

Lazkoz.- (Asarre) Ik egin dituk, arro orrek: gazta zarra baño arroago aizen orrek.

Osteriz.- (Zutiturik) Ago ixilik!

Lazkoz.- (Zutiturik) I ixildu bearko aiz lenago.

Osteriz.- Iri otsoak sudur-punta oartu gabe jango likikek-eta...

Lazkoz.- Iri mingain luzegi ori, berriz.

Osteriz.- Ago beingoan ixilik, kirten-berritxu ori!

Lazkoz.- ¿Ni kirtena?

Osteriz.- Bai, ta aundia ere.

Lazkoz.- (Asarre bizian makilla jasota) Ikusiko diagu ori.

Osteriz.- (Burrukarako gerturik) Bai, ator nigana.

(Biak makillakaz burrukatzeko gertu-gertu dira).

 

V Agerkaldia

Lengoak, Ureta, Zabaltza ta Olabe. Gero Erro.

(Ureta, Zabaltza ta Olabe eskuan makil sendo bana dutela sartuko dira. Beralaxe lasterka asarratuenganantz joango dira, burruka eragozteko). 

2. Ureta.- (Osteriz'i besotik eldurik). Zer dek, Osteriz? ¿Gaur asarre?

1. Olabe.- Zer dala-ta burrukan, Lazkoz?

Osteriz.- Bai, madarikatu onek irandu natxiok.

Lazkoz.- Gezurra orixe!

Osteriz.- Bai, ik, koldar orrek

Zabaltza.- (Asarratuen erdian sarturik) Geldi, gizonak! Gaur ez dek burruka­-eguna-ta.

Lazkoz.- Ikusi bear didak, mingain-luze orrek!...

Olabe.- (Lazkoz'i eldurik) Ago geldi, Lazkoz. Ez zak gaurko gaba beztu.

Zabaltza.- Gaur irañak barkatu egin bear dituk.

Lazkoz.- (Bizi) Ez nik Osteriz'i; ez gaur, ez iñoiz.

Osteriz.- (Sutsu) Ezta nik iri ere, berritxu alen ori.

Lazkoz.- Berritxu ni? (Osteriz'ganantz egingo du, baña Olabe'k eutsiko dio).

Ureta.- Ago ixilik, Csteriz. Len Lazkoz'ek iraindu ba'au, ez diok orain ordain makala ematen.

(Erro txabolatik aterako da, ta Illegorri ere bai atzetik ateraño. Bi asarretuak, Erro ikusirik, pakeagotuko dira).

Erro.- (Bere baitan) Ez diate gizonok pakean apaltzen utziko. (Gero andreari begiraturik). Ez dute emakumeak gizonen arazoetan sartu bear. Zu, zere lane­tara. (Illegorri berriz txabolan eskutatuko da). (Gizonenganantz zuzendurik). Zer da orrenbeste istillu ta didar egiteko? Aurrak beren burrukaldietan ez dute zarata geiagorik egiten... Ia, esan neri zer gertatu dan.

Osteriz.- Goiko jaunen kaltezko itzak esan ditudala, ta beste olako gezurrak bota dizkit Lazkoz'ek.

Lazkoz.- Ez da egia ori. Jaun oieangan uste aundia jarri detalako, sekulako itxuskeriak esan dizkit orrek aurpegian.

Osteriz.- (Sutsu) Gezur galanta orixe.

Lazkoz.- (Sutsu) Ez, egi utsa.

Erro.- Ixilik emen biok... Neiko da... Alperrik da didar egitea. Nik eta nere andreak gertatu dan guztia aitu degu sukaldetik. Dena susterretik dakigu. I, Osteriz, gaur bi pizti aundi il ditukalako, len-lendik arrotxo agertu aiz, Lazkoz koldar ta makaltzat arturik. Zergatirik gabe iñor maxiatzeko eskubiderik ez zeukak iñork; ordea: ez guk, ez ik, naiz ta indar eta onda­sunez geiago izan... Ik asi dek eztabaida; irea dek gertatu dan guztiaren errua... Ta gure asaba agurgarrien oitura onak agintzen digutena egiteko, biar goizean ire artaldeko bururik onenetako bat Lazkoz'i emango diok.

Lazkoz.- (Osteriz'i) Geiago irabazi dik ire arrokeriak.

Osteriz.- (Bere baitan) Au nire amorrua!

Erro.- (Bereala) Eta... auzi au bukatu da.

Olabe.- ¿Jakin al diteke, Erro jauna, Osteriz'ek il dituan piztiak zeintzuk diran?

Erro.- Bi otso izan dituk.

Olabe.- Bi otso!...

Ureta.- Ez diguk mesede txarra egin guzioi.

Zabaltza.- Gure ardiak jaia ditek, gaur.

Ureta.- (Lazkoz'i) Alan badek, ardia barkatu bearko diok, Lazkoz.

Olabe.- Bai orixe, mutil, Osteriz'i.

Lazkoz.- Ez nik; burua lenago moztuko zidatek ardia barkatu baño.

Ureta.- Ez dek ezer galduko, Osteriz. Nik nere ardirik onena emango diat.

Olabe.- (Osteriz'i) I aiz mutilla, ik zeru-goian egazka dabilen arranoa ilgo ukek ire geziaz.

(Osteriz itz abek adituta, paketuko da).

Erro.- Baña... ¿nori gaude itxedoten? ¿Non daude Akerreta ta Zildoz?

Olabe.- Ez dakit ongi, baña, gure emazteak bi atzerritar Akerreta'renean sartzen ikusi omen ditu.

Zabaltza.- Zildoz'ek alaba oso gaizki izan bear omen du, berriz.

Erro.- Batak eta besteak ez dute orregatik illargi-betetara ez etortzeko aitzakirik... Ia, Zabaltza, joan adi Zildoz'gana, ta bere txistuakin etortzeko esan zaiok.

Zabaltza.- Bai, laster emen gera biok. (Eskuitik aterako da).

Erro.- Ta ¿zeintzuk ziran, Olabe; orain aipatu ditukan gizonak?

Olabe.- Nik ez ditut ikusi; baña gure andreak dionez, bata zar-samarra, bestea gaztetxoa dira. Aundizki ta aberatsen antzik ez dute, gudarienik ere ez. Ez omen dute ezer beren buruak zaintzeko.

Ureta.- 1ruña'ko beartsuen batzuk izango dira, bear bada.

Erro.- Ez diat uste, Ureta. Ongi zekitek 1ruña'ko txiroak Erro jauna Orikain'go endore dan bitartean, emen oña sartzeko biderik ez dutela... Gizona bere kopetako izerdiaz lan-eginda bizi bear dek, ez iñoren lepotik. Orikan'go ondasunak biltzeko gu neiko gaituk.

Lazkoz.- Zeintzuk izan ditezke, bada.

Erro.- Laster jakingo diagu. Akerretak esango ziguk.

Olabe.- Ementxe datozte Zabaltza ta Zildoz. Ez da makala Zabaltza ori las­terka edozeñi egiteko.

  

VI   Agerkaldia

Lengoak eta Zildoz

 (Zabaltza ta Zildoz eskuitik sartzen dira. Zildoz txistua ta danboliña eskuetan dituala, itun). 

Olabe.- ¿Zer dek, Zabaltza? ¿Egoak sortu ote zaizkik oñetan, ain arin ibiltzeko?

Zabaltza.- Ez ainbeste, mutil; Zildoz bertan baizetorrekan guregana. Ez gaxoak txistua jotzeko gogo aundirik izango, noski, alaba il zaiolako. Ala ere ez dik uts-egin nai izandu.

Erro.- Alaba i1 ote zaik, Zildoz?

Zildoz.- Bai, Erro jauna; gaur arratsaldean eguzkia eskutau danean, nere Izarra maitea il-egin da. Errukarriak gu benetan!

Erro.- Ez adi naigabetu orregatik, Zildoz. Ona zalako illargiak bere egun onetan beregana eraman dik. Ez zegok toki tsarrean!

Zildoz.- Ez da txikia, orregatik, kendu digun laguntza.

Lazkoz.- Egia, noski.

Ureta.- Or dek bigarren alaba. Laster asiko zaik ori ere lanean.

Erro.- Ez adi kikildu, Zildoz. Gure illargi jaun orrek dena ordaunduko dik.... Gaur iñoiz baño biziago jo biear diok txistua, iretzaz errukitu dedin.

Zildoz.- Egingo degu alegin.

Erro.- Asi gaitezen, bada. Lenbizi eskaria egingo diogu, bestetan bezela.

(Erro erdian, beste seirak alde bietan iruna direla, jarriko dira. Erro aurrerantz eta zerura begira, besteak burua apur ba t makur eta alkarri arpegia ematen, makilla bi eskuz lurrean dutela).

   

  A B E S T I A

  (Erro)          Illargi eder, gure jaun aundi,

                          Gabeko izarren errege,

                    Eguzkiaren ordezkari

                          Lurreko den Jaun-Jabe.

(Denak)        Lagun gaitzazu, ezin bat degu

                          Gauz onik egin, zugabe.

(Erro)         Zuk zurrai gozotasuna,

                          Landara denei bizia,

                    Zuari garra, a urai ezoa

                          Zuk denei duten guzia.

(Denak)     Eman zaiguzu bear deguna

                  Gure jaungoiko aundia.

(Erro)        Bidariari gau illunean

                         Eiten diozu argia,

                         Bide-galduri dabillenari

                         Zuk erakutsi bidia.

(Denak)     Zure besotan ibil gaitzazu

                          Illargi laztan garbia.

 

(Zildoz'ek egiz txistua jotzen baldin badaki, abesti aben ondoren, dantzaren bat (makil-dantza edo) egin dezakete).

 

VII Agerkaldia

Lengoak, Onesto, Fermin eta Akerreta.

(Onesto, Fermin eta Akerreta eskuitik sartuko dira. Akerreta'k eskuan makil sendo bat dauka. Erro'k lenbizi garratz eta urduri itz-egingo du. Beste denak arriturik daude).

Onesto.- Illunkara on, gizonak.

Erro.- Baita zuei ere.

Onesto.- Ongi agiri da biotza pozik dezutela.

Erro.- Ez degu orain beintzat berebiziko naigaberik.

Olabe.- (Errori) Abetxek izango dira gure andreak ikusi dituan gizonak.

Erro.- Nongoak zerate, baña, gizonak?

Onesto.- Nere lagun gaztetxo au alde abetakoa da, Iruña'rra; baña ni urruti­koa naiz, Akitania-aldekoa, ta luzaroan zuen artean nabil.

Erro.- Ta zertara etorri zera guregana?

Onesto.- Ziei on-egitera. Zuek deabruaren rnenpetik atera, ta zerurako bidean jartzera.

Erro.- (Garratz) Baña ¿zer diozu gizona? Gu ez gera iñoiz iñoren mendean bizi: beti gure burua azke-azke izan degu euskaldun menditarrok; ez gaitu oraindik iñongo etsaiak menderatu. Erromatar indartsu oiek ere Iruña'n sartu arren, ez digute iñoiz burua makurtu-erazi.

Onesto.- (Bigunki) Nik beste etsai bategatik itz-egin dizuet, gizonak.

(Gero apal-apal egongo da).

Erro.- Guk ez degu beste etsairik, baso-piztiak izan ezik.

Ureta.- Ta... zeruko bidean jarri nai gaituzula... ¿nongoan gaude, ba?

Olabe.- Gizon orrek ero baten itxura duala uste det nik.

Zabaltza.- Izan ere, alan izan bear dik.

Osteriz.- Okerragoa ez badik...

Lazkoz.- Ez diagu beintzat iñoiz olakorik aditu.

Fermin.- Itxedon ezazute apur batez, anaiak, eta zuen buruko illuntasuna bereala kenduko dizute nere irakasle maite onek.

Olabe.- Zer diok, mutikoa? Guk gere buruak neiko argi zeuzkagu-ta. Ez diagu guk zuek Iruña'n ainbait ardo eraten. Ixilik ez ba'ago!...

Onesto.- Zaude, gizona! Ez dizu Fermin'ek gai orretzaz itz-egin-eta.

Olabe.- Zertaz, bada?

Onesto.- Zuek ez dakizkizuten eta jakin bear zenituzketen egi berri batzuengatik.

Zabaltza.- Len esan detana: gizonok erotuta daude.

Osteriz.- (Olabé'ri) Gizonok guri gaurko jaia eragoztera etorri dituk, Olabe.

Olabe.- (Osteriz'i) Ez zeukagu alperrik galtzeko, bada.

Osteriz.- (Erro'ri) Erro jauna ¿Zergatik gaude aoa zabalik gizon oiei begira? Bota ditzagun emendik, eta ekin zaiogun gure dantzari.

Akerreta.- (Larriturik) Itxedon zazute, gizonok; ez zaizute gero damutuko-ta.

Zabaltza.- (Akerreta’ri) ¿Zer? Irabazi al aute kanpotarrok? I ere txoratu ote aiz, Akerreta?

Lazkoz.- (Akerreta'ri) Garaiz etorri baintzak, ez ukan olakorik izango.

Akerreta.- Gizonok eroak badituk, nik ere ero izatea nai diat.

Olabe.- (Besteai) ¿Aditu al dezute Akerreta'rena? ¡Ja! ¡Jai!

Akerreta.- (Olabe'ri) Ago apur bat, eta ikusiko dek ik ere; ez diat beñere olako egi polit-ederrik aditu.

Erro.- (Bigunki, lagunai) Nik, gizonak, ez dakit zer esan ere. Erbestetar onek ero-itxurarik ez dauka, eta bere egon-erak biotzetik arturik bezela nauka... Nai badezute, gizonoi itz-egiten utziko diegu, ia zer berri ekartzen diguten... Illargi-beteak geroko ala biarko utzi ditzakegu, nai aña jolastutzeko... baña nai duanak alde-egin dezake.

Ureta.- Ez; gu ere aditzeko gertu gaude.

Osteriz ez beste denak.- Baita gu ere.

Osteriz.- (Olde txarrez) Nai dezu bezela.

                

VIII Agerkaldia

Lengoak eta Illegorri

(Erro' k azkenego itzak bukatu baño lenagotik Illegorri, jakirnnaiaren jakinaiaz, txabolako atetik begira dago. Erro'k oraintxe nabaritu du).

Erro.- (Illegorri'ri) Emakumeak barrenera; len ere esan dizut.

Illegorri.- (Urduri) ¡Au bizimodua! ¡Barrenean egon bear, eta ezin egon!

Onesto.- Utzi zaiozu, nausi jauna. Nik datartan Berriona gizon eta emaku­meentzat da-ta.

Erro.- Gure andrea gizonen artera etortzea nai al dezu, jauna?

Onesto.- Bai, gizona; berak ere aditu dezan.

Erro.- (Illegorri'ri) Atoz, bada, guregana.

Illegorri.- ¡Nere jainkoa! Noizbeit bear zan. (Sartzen da) Gizonok uste det direla len gure atean egon diranak.

Onesto.- Bai, gu izan gera; baña barrenean iñor ez zegolako, aurrerantz joan gera.

Illegorri.- (Onesto'ri) Esan zadazu, jauna: zuk sutan zegon arkume-iste­rrari zerbait bota al diozu, iñoiz ez bezelako usai ta gozotasuna bait zuan.

Onesto.- Nik ez diot ezer egin, emakumea.

Zildoz.- (Bere baitan) Asi dek emakume ori izketan, eta ez zaiguk gau guzian ixilduko.

Erro.- (Zildoz'i) Banetxekian ori, Zildoz; abekin ez bait dek gauz zuzenik. (Illegorri'ri) Egon, zu, or ixillik, jaun onek diona aditzen. Sukaldeko lanetan biar ikasiko dezu. (Onesto'ri) Itz-egin dezakezu, báda, jauna. Illegorri.- (Bere baitan) Ixilik egon bearko, berriz ere.

Onesto.- (Esku-begiak zerurantz jasorik) Banekian, Jesus maitea, nere eska­riak adituko ziñitula... Zure eta Aitaren Espiritu Santuak nere aoko itzak zuzendu bitza, zuk esando egiak bear bezela adierazteko.

Fermin.- (Esku-begiak zerurantz jasorik) Nere anai laztan aben biotzak gertatu itzazu, Jauna, zure itza ongi aditu, ta gogoz bete dezaten.

(Bitartean gizonak arriturik, eta alkarri begira daude)

Zabaltza.- (Besteai, ixil-samar) Zer da, bada, gizon oiek diotena?

Akerreta.- (Zabaltza'ri) Ago!... laster jakingo dek.

Onesto.- Gizonok: goian ikusten dezuten illargi ori, ta egunez argi-egiten digun eguzkia, ez dira iñoren jaunak, ezta izaki bizidunak ere.

Erro.- (Arriturik) ¿Zer dira, bada?

Onesto.- Guk oin-pean degun lur zabal au bezelakoak dira biak; Jaungoikoak, goian dagon Jaun aundi-indartsuak lur onekin eta izar guziekin batera egin zituan gauzak dira.

Lazkoz.- ¿Eta nola jarri zitzakean aipatu dezun Jaun orrek eguzki-illargiak orain dauden tokian?­

Onesto.- Begira, gizon: Jaun ori guk üste ez bezelako Jainko aundi ta guzti­alduna da, goibe danak betetzen dituana, ikusten degun guzia itz batez egin eta beren tokian bere borondate utsaz eratu ta jarri zuana, ta nai izango ba­lu berriz dena ezereztuko lukena. Bera da gizon guzion Jabe, Jaun.eta Nausi, gure lendabiziko gurasoak bere eskuetatik atera ziralako. Beraz, gauz guziak, gizonak, zuaitzak, abereak eta izarrak bere mendean daude, bere morroiak dira.

Erro.- ¿Non dago Jaun ori? Guk ere ikusi nai genuke-ta.

Onesto.- Lur ontan gauden bitartean ezin genezake Jaun ori ikusi, Bera gor­putzagabeko gogo utsa delako. Emen bean ongi bisi ta bere lege ta aginduak betetzen baditugu, gero, il ondoren, atsegin eta pozez beterik bere aurpegi eder-gozoari beti begira egongo gera.

Ureta.- (Osteriz'i) Politegi, egiak izateko: "Egia, latz eta garratz" ziok esaera zarrak.

Olabe.- Eta... "Esaera zarrak, gezurrik ez".

Fermin.- (Onesto'ri) Zure ordez erantzungo ote diet, aita? Zu asko nekatzen zera-ta.

Onesto.- (Fermin'i) Bai, seme; erantzun dizaiekezu.

Fermin.- (Gogo sutsuaz) Gizona, nere napar maiteak, gorputz-utsa ez da. Gor­putzaz gañera Jainkoaren antzera egindako anima bat, gizonaren burua zuzen­tzen duan, eta iñori ilgo ez dan gogo-uts bat degu denok. Ilda gero gorputza lurpean gelditzen da, baña anima Jainkoagana doa Beragandik betiko zoriona edo betiko nekea artzeko. Jainkoaren legea bete duanaren animak betiko zorio­na izango du zeru-goian; gaiztoak berriz, Jaunaren legerik gabe bizi izan di­ranak, betiko neke ta su bizia sulezean.

Ureta.- Gogorra dek orixe, gazte; nik ez diat ain errez ori sinistuko.

Fermin.- (Ureta'ri) Alaxen da, bada, anaia.

Osteriz.- Nik ez diat ori ikusten, gazte.

Olabe.- Ezta nik ere.

Zildoz.- Nik ere ez argi asko.

Erro.- Eta… lege ori betetzea ¿erraza ote da?

Fermin.- Bai, jauna. Jesús gure Jaunak bait dio: Nere uzterria, au da, nere legea, ariña da, ta nere zama txiki-txikia.

Lazkoz.- Uzterriak abereentzako dituk, ez gizonentzako; abereai itz-egin iezaiekek, beraz.

Zabaltza.- Baña ¿non dezute Jaun ori? ¿Iruña’n gelditu al da?

Fermin.- Ez; bi gizaldi bai dira gu guziongatik gurutz gogor batean il zala.

Zildoz.- ¿Zer? ¿Erromatarrekin ator guregana? Ez Diago jaun oiekin ezer nai… Obe egingo zendukete Iruña'rrok zuen erri ori erromatarrez garbitu bazendukete

Olabe.- Ez zan oso ona izango esan dekan gizon ori, erromatarrak gurutzean iltzeko.

Fermin.- (Bizi) Anai maiteak, aditu nazazute apur batez. Jerusalen'en, erro­matarren mendean gurutz batean il zan Jesus gure Jaun ori, ez zan erromatarra, ezta gizon-utsa ere, Maria zeritzaion emakume judar garbi bategandik jaiotako Jaungoikoaren Semea, Jainko-gizona baizik.

Erro.- Jainkoaren Semea gizondu!... aurrera, gazte, aurrera.

Illegorri.- (Pozik) Jainkoa emakumegandik jaio!... Polita den auxe!

Fermin.- Jaungoiko aundiak gizonak era negargarrian ikusi zituanean, -bide txarrari jarraiturik ia denak beste munduan betiko galtzen bait ziranT- bere Seme laztana mundura bidaldu zuan, gizonei zerurako bidea erakutsi ta bere Eliza edo batzarra lurrean jartzeko. Judua gaiztoak, ordea, bere egipenak ezin ikusirik, gurutzean il zuten.

Osteriz.- Okerren bat egingo zikan-eta.

Fermin.- Ez, ez zion iñori gaitzik egin; bere bizitza on-egiñaz eta bere lege berria erakusten igaro zuen.

Erro.- Jarraitu zak, gazte; berri ori oso atsegingarri zaitadak-eta.

Zildoz.- (Erro'ri) Ez al zaitu erotuko, Erro?

Erro.- (Zildoz'i) Ez zegok bildurrik, Zildoz. Ez natxiok oraindik iñork erotu.

Fermin.- Jesus gure Jaun orrek, Bera Jainkoaren Semea ta erakusten zituan egi, lege ta gauzak egi-utsak zirala adierazteko, gizonak, ezin egin ditza­keten egintza arrigarriak egin zitun.

Zabaltza.- ¿Bai? ¿Nola?

Ureta.- ¿Nola?

Fermin.- Itxu askoei ikusmena eman zien; nekiak zuzendu zituan; gorrai en­tzumena, gaxoai osasuna eman zien; illak, berriz, biztu egin zituan.

Zabaltza.- ¿Ori ere bai?

Ureta.- Gogorra dek orixe!

Lazkoz.- Bai, apike.

Zildoz.- ¡Ai! ¡Gaur biziko balitz!

Erro.- Egizko Jainkoa zan, beraz, Jesus ori.

Illegorri.- Alde abetara etorriko balitz, ez liguke mesede txarra egingo, noski.

Osteriz.- Olloki'ko atsoa baño geiago zan ori.

Ureta.- Berak erakutsi zuan guzia egia izan bearko zan, orduan.

Fermin.- Bai, gizona, egi-utsa. Ta gurutzean ilda irugarren egunean bere gorputza pizturik, il-obitik atera zan; ta andik berroigeigarren egunean laño-gañetik zerura igo zan.

Erro.- (Arriturik eta bizi) Eta guri erakustera zatozen egi ta sinisgaiak ¿Jaun orrenak ote dira?

Fermin.- Bei, jauna; Jpsus berberanenak dira.

Erro.- Ori alan bada, guk ere sinistu bearko.

Ureta.- Egia baldin bada beintzat, bai.

Akerreta.- Esan dizuet nik len, ni bezela gizon aben alde jarriko ziretela.

Osteriz.- (Akerreta'ri, bizi) Ez zekiagu oraindi ori... Eta gizonok gezurti batzuk baldin badituk ¿orduan zer?

Akerreta.- (Osteriz'i) Ez diat uste gezurtiak diranik; ez ditek itxurarik beintzat.

Osteriz.- Ori ez zekik iñork jakin: Itxura-mitxura, ez dek ardoa ura.

(Onesto besoak jasorik otoitz egiten jarriko da)

Fermín.- (Sutsu) Dioguna egia dala adieraztegatik, gere bizitzak emateko gerturik gaude.

Olabe.- Ire bizitzarekin ez diagu ezer irabazten, gazte. Gañera, egi edo gezur batzuk gorabera, iñori bizitza kentzeko asmorik ez Diago. Esan dekan jaun ori ona etorri, ta ezau-bide batzuk egin balituzak, nik beintzat sinistuko niokan.

Ureta.- Nik ere bai bereala.

Lazkoz.- Gaur Zildoz'i il zaion alaba eskeñiko geniokan, piztutzeko.

Fermin.- Jesusen lege berriaren zabaltzalle askok ere gauz arri asko egin dituzte, lege onen egitasuna adierazteko.

Zabaltza.- Ori balitzakek egia izatea; guk ez zekiagu ezer ordea. Zuen bion­gatik ez diagu ain errez gure asaben egirik aldatuko beintzat.

Zildoz.- Piztu ezazute nere alaba, ta zuek diguzutena sinistuko degu. Nola guk bestela sinisgai zarrak utzi, ez bait zaítugu ezagutzen?

Lazkoz.- (Zildoz'i) Ederki itz-egin dek, Zildoz. Ire alaba piztú dezatela, ta sinistuko diagu.

Osteriz.- (Lagunai) Kontuz beti kanpotarrekin, lagunak! ¡U...m!

Onesto.- (Besoak beraturik) Mirariak egitea Jainkoaren eskuetan dago bakarrik, nere Orikañ'dar maiteak; guk ez genezake Berari sinismen biziaz eskatu beste­rik egin.

Olabe.- Or ikusi zuek!... Neska ori piztutzen ez badezute, alperrik sartu zerate Orikain'en.

Fermin.- (Onesto'ri) Aita, neska orren piztuera Jesus gure Jaunari eskatu bearko diogu; erri guzi onen betiko osasuna mirari orri begira dago-ta.

Onesto.- (Fermin'i) Bai, seme, argi asko ikusten det ori... (Besteai) Aditu, Orikain'go gizonak: Jesus gure Jaunak neska ori piztutzen badu ¿Beragan eta bere legean sinistuko al dezute?

Erro.- (Berealaxe) Bai, guk, jauna.

Zildoz.- Bai nik, beintzat.

Osteriz eta beste denak.- Baita guk ere.

Onesto.- Erakutsi, bada, neri neska orren etxea.

Zildoz.- Atoz, jauna, nerekin.

Erro.- Goazen gu ere.

Osteriz ez beste denak.- Bai, goazen denok.

Illegorri.- Nik ere joan bear diñat, bada. (Guziak joaten dira, eskuin-aldetik. Olabe ta Osteriz besteekin joaten asiko dira; baña Osteriz’ek, ezkutau baño len, eskuaz Olaberi sorbaldan ikutuko dio, ta biak berriz erdira itzuliko dira).

 

IX Agerkaldia

Osteriz eta Olabe

 

Osteriz.- (Ixil-samar) Adi zak, i... Gizon oiek gezurti ta saltzalle batzuk ote diran susmoa zeukat.

Olabe.- Nere barrena ere ez zegok ozo paketsu, oiek agertu diran ezkeroztik.

Osteriz.- ¿Badakik zer egin?

Olabe.- ¿Zer? esan zaidak agudo.

Osteriz.- Gizonok zalatatu bear zetikagu...

Olabe.- ¿Nola?

Osteriz.- Illa piztutzea ez dek nolanaiko egipena-ta, nolan moldatzen diran ondo ikusi bear diagu... Balitzakek kanpotarrok Zildoz maltzur orrekin alkar aituta egotea, gu aurrak bezela txorabiatzeko; atzo beintzat bealdean ibilli ukan Zildoz ori.

Olabe.- Bai, bazekiat ori.

Osteriz.- Gañera egiaz illik egon arren, balitzakek guk ezautzen ez degun sendagairen bat, oiek idukitzea; ta gero... sendagaiari zor zaiokana ildako Jesus orreri eman.

Olabe.- Ederki, mutil! Ez dek buru makala!.

Osteriz.- Maltzurkerietan artzen bazetikak...¡gaxoak! ez ditek bizkarrean otzik izango.

Olabe.- Goazemak, ba, lenbaitlen.

Osteriz.- (Bidean dijoazela) Goiko bazter-bidetik joan bear diagu, besteak baño lenago eltzeko.        

 

O I A L A

BIGARREN EKITALDIA

 

AGERTOKIA: Zildoz'en etxeko lo-gela. Eskuitik ate estutxo bat. Ormak zurez­koak izango dira. Zurezko oatze txiki ala ol batzuen gañean Izarra'ren gor­putza luze etziñik dago. Eskuak baturik dauzka, ta gorputza bularreraño oial zuriz loturik. Eskuitik ta oatze ondoan, enbor biribil baten gañean, su-ontzi zabala areitz-egurraz egindako suakin. Or-emen, kutxa ta eungin­tzako tresna batzuk jarri ditezke. Gaba da-ta, kurtzelu bik-edo argi egingo dute. Sartu ta irtenaldiak ate bakar ortatik izango dira. Oiala jasotzean, "Garbi" (Izarra'ren ama) oial zuriz illaren gorputza biltzen ariko da.

 

I Agerkaldia

Garbi bakarrik

 

Garbi.- (Itun eta erdi-negarrez) ¡Au da, au zaritxarra!... jAu gure naigabe samiña!... Gure alaba laztana, Izarra maitea, il!... Gure nekeen gozamena, gure zori txarren laguntza, joan!... Izarra kutunak, iges betiko!... ¡Au zoritxar illuna!... ¿Nolan eman nizaken iri nere bizitza piztu al banin, orain bertan ilgo ninduken... ¡A!... Nere alaba laztana! (Arpegian musu emango dio) ¿Zergatik iges egin digun? ¿Ez ate intzan ongi gurekin aiñ goiz lurgañetik alde egiteko?.. ¿Egin al dinagu iñoiz aldi txarrik gu gaxuok era negargarri ontan uzteko? Ez, Izarra maitea, ez!... (Biziago) Eranegun, ardiekin basora abiatu intzanean, ire ondotik igoro zan bela bela galdu aren egazkera maku rrak ez zitzaidan gili-gili ona egin; okerren bat gertatu bear zitzaigula bereala bururatu zitzaidanan, eta aundia gertatu ere!... (ollarrari) ¡ire lepo zikin orrek gaur bertan ordaindu bearko zidak!... (Suari begira). Su bedeinkatu onek nere alaba kutunaren inguru ta bideak beti garbitu ta zain­du ditzala, bere atsedena iñork kezkatu ez dezan...

 

II Agerkaldia

Garbi ta Uso

 (Uso arin-samar sartzen da). 

Uso.- ¡Ama! ¡Ama! Esan dizkidazun etxetara joan naiz, eta aurki etorriko direla esan didate.

Garbi.- Denei esan al dien, maite?

Uso.- Bai, denei, ama.

Garbi.- Ta guziak etorriko direla esan al dikiten?

Uso.- Akerreta'renak ez beste denak.

Garbi.- Zer din, bada Akerreta'renak? Gaxorik ote zegon?

Uso.- Gaxorik ez. Atzerritar bikin izketan zeuden, eta illak eresi bearrik ez duala esan didate.

Garbi.- (Asarre) ¿Ori ere bai? Berai atso zarra il zitzaienean, zintzo asko joan nintzan, ba, ni. Ta orain gurean illa danean... illak eresi bearrik ez dutela... ¿Nork nastu dio burua emakume ziztrin orri, gezur galanta ori esateko? Bi erbestetar oiek, bear bada... Berea da errua, kanpotarrai santzen utzi dietalako. Kanpotarrengandik ez bai-datorkigu gauz onik... Berenean iñor iltzen danean, ez naiz ni ere joango, ta... kito. (Bitartean Uso Izarra' ren gorputzari begira ta ikutuko egon da).

Uso.- ¡Ama! Izarra ez da ezer mugitzen. Begiak ere ez ditu zabaltzen.

Garbi.- (Bareago) Utzi zaion geldik, aurra.

Uso.- ¿Eta noiz arte egongo da geldirik, ama?

Garbi.- Beti ta betiko, Uso. (Biotza samurtzen zaio)

Uso.- ¿Beti? ¿Ez degu berriz alkarrekin jolastu bear, ama?

Garbi.- Ez, enetxo, ez... (Uso negarrez asten da) Bai, Uso, bai. Biar goizerako sendatuko den gure Izarra, ta nai aña jolastuko zerate alkarrekin. Ez bada negarrik egin, alabatxo... (Uso'k malkoak legortzen ditu). Oa orain egurtegira, ta ekarri areitz-ezpal batzuk, su ori piztutzeko. Sua ilgo bali­tzan, ez litzaken sekula ire aizpa sendatuko. Oa, bada, orain; iru edo lau neiko ditun... (Uso irtetzen da) Ume gaxoa! Biar goizean aterako dituan ne­garrak Izarra' ren gorputzari lurra emango zaionean!... Ez dakit nolako gezurrak asmatu... (Itun eta gogorrago) Etxeko zoriona joan zaigu beintzat, eta aurrerantzean... errukarriak gu!... Izarra maitea!... Alaba!... (Uso eskuan lau bat ezpal dituala sartuko da).

Uso.- Ona emen areitz-ezpala, ama. Neronek botako dizkiot suari.

Garbi.- Ez, maite, ez; il-egingo den, bear bada-ta. Nik piztuko diñat... (Ezpalak artu ta suari botako dizkio. Bitartean Uso aizpari begira egongo da). Eta... ez al den iñor bidean agiri?

Uso.- Bai, Areizti'ko "Pospolin" bertan dator.

Garbi.- Zergatik ez den, ba, lenago esan?

Uso.- Aztu egin zait-eta.

 

III Agerkaldia

Lengoak eta I Adiagillea ("Pospolin")

 

(Pospolin beltz-jantzita atean agertuko da. Urrengo bi agerkaldi abetan ixil-samar, il-ge1ari dagokionez, itz-egingo da).

I Adia.- ¿Sartu al diteke, Garbi?

Garbi.- Bai, andre Pospolin, sartu zaite. (Pospolin sartuko da, ta bereala Izarra ikustera joango da).

Garbi.- Beti zu lenbizi, beti zu zintzoena.

I Adia.- Bai, nik egin bear detana, bereala egiteko oitura diñat. Bat gaxotu bada, bera ikusi ta poztu; il-egin dala, eresiak abestu; naigabeak arintzea nere eginbearrik aundiena izan den beti.

Garbi.- Eskerrik asko. Artuko dezu zure saria.

I Adia.- Nik ez diñat ezer sariagatik egiten, gaxoenganako detan maitasuna gatik baizik.

Garbi.- Ai!... Zu bezelakoak denok bagiña...

Uso.- (Gogor, len bezela) Zertarako etorri da ona Pospolin, ama?

Garbi.- (Uso'ri) Ixillago itz-egin zan, aurra.

Uso.- Zergatik? Pospolin etorriko delako?

 

IV Agerkaldia

Lengoak eta beste iru Adiagilleak

 

(Beste iru adiagilleak, beltz-jantzirik, atean agertzen dira)

II Adia.- Sartu al gaitezke, Garbi?

Garbi.- Bai, aurrera. (Irurak sartzen dira, ta zuzen Izarra'ranganantz joango dira).

II Adia.- Ene! Ori edertasuna!

III Adia.- Ori aurpegiaren gozotasuna!

IV Adia.- Ori begien argitasuna!

II Adia.- Ori eskuen txukuntasuna!

III Adia.- A! Nor legoken ire lekuan!

IV Adia.- Izar batek baño geiago dizdiratzen din.

II Adia.- Izenez ere Izarra din-eta.

III Adia.- Bai apike. Ez ziñan bere amak buru txarra, izen eder ori jarri zionean.

IV Adia.- Ez din illargi jaunak i baño laguntzale oberik billatuko.

I Adia.- (Bera ere Izarra'ri begira jarririk) Illargi bera ere ire ederta­zunaren billa zebillen.

Garbi.- (Zizpuruka) Ai!... Gure alaba laztana!...

II Adia.- Itz eder abek ire biotz minbera samintzen dikiten... Gaxoa!...

III Adia.- Ez din arritzekoa, emakume; amaren biotza oso beratza bait din.

IV Adia.- Alaba ire burua bezela maite unalako gure mintzoerak samintzen au.

Garbi.- Ezin det emen geiago egon, eta alde egin bearko det. Zuek zeren lanari asiera eman dezaiokezute... Agur, gero arte. (Uso'ri) Goazeman, Uso, sukaldera.

Uso.- Eta emakumeok ¿zer egin bear dute, ama?

Garbi.- (Erantzun gabe, eskutik eldurik) Goazeman oatzera. (Uso ta Garbi irtetzen dira).

 

V Agerkaldia

Lau Adiagilleak

 

(Lau Adiagilleak, bata bestearen atzetik eta zarrenak aurretik, oatzeari bira bat emango diote, beti illari begira. Gero oatzearen lau ertzetan lurrean kukuriko eseriko dira. Berealaxe abesti abek kantatzen asiko dira).

                     A B E S TIA

(Denak)      Ume gaztetxo bat gaur il zaigu

                  Bere uriten sarreran,

                  Bere amatxoari egiñik

                  Zulo bat biotz erdian.

(I Adia)      Adiagille nagusienak

                  Zuzentzen dizu negarra

                  Zu zeralako nere ederrena,

                  Nere lorerik bacará.

 

(II Adia)     Gure emakume adintsu orrek

Deitu bat zaitu lorea

Deituko zaitut nik obeago

Usoa, paregabea. (1)

 

(1) Oharra. Lenbiziko adiagilleak ez du ontzat artuko  bigarrenaren ziritxo ori.

 

(III Adia)   Nere aizpatxo laztan-laztana

                  Aboan dezu eztia;

                  Illargiakin gaur bizi zera,

                  ¡Aundia zure zoria!

 

(IV Adia)   Zure arpegi polit-ederrak

                  Ez dakit nik zer dirudin;

                  Illargiaren antza daukala

                  Esan dezaket, Pospolin

 

(Azkenengo eresia aditu orduko, Pospolin aserreturik zutitzen da, ta lau­garrenganantz dijoa, jotzeko asmotan. Au ere zutitzen da). 

I Adia.- (Asarre) Lotsagabeko ori! ¿Ez al den ni isekatzeko lotsarik?

IV Adia.- Zetara atoz nigana? Nik ez bait dizut isekarik egin.

I Adia.- Bai, ik, arpegi zikin orrek isekatu naun.

IV Adia.- Gezurra galanta orixe! Kontuz! ez det gero nik zugandik itz txarrik nai.

I Adia.- Bai, itz txar guziak zor ditun, sudur motz (ala luze) orrek.

III Adia.- Ez da ori il-etxe batean ibiltzeko era.

II Adia.- Eta illaren gorputzaren aurrean gutxiago. Bere amak baleki...

I Adia.- (II eta III'ai) Zaudete ixillik biok, ez dakizute sudurra nun dezuten-eta.

III Adia.- (II'ari ixil-samar) Gure atso orrek zer dion ez zekin, eta…barkatu bearko.

II Adia.- (III'ari ixillik) Bai, aspaldi burugabe zebillen gaxo ori.

(Pospolin bere tokira dijoa, ta berrian lurrean jartzen da, berriz abesten asteko bezela. Laugarrena ere 1urrean jartzen da. Berea1a ate-a1dean zarata ta ots aundia aditzen da. Lau adiagilleak bat­-batean eta dardaraz izuturik jeikitzen dira, ta ezkerreko bazterrerantz egiten dute).

I Adia.- Ene! Ene! Zer den ori?

II Adia.- Zer ikusi bear diñagu?

III Adia.- Basojauna, noski.

­IV Adia.- Ene! Noren eskuetan eroriko gaitun?

 

VI Agerkaldia

Lau Adiagilleak, Osteriz eta Olabe

(Osteriz eta Olabe lasterka sartzen dira, zuzen-zuzen Izarra'ganantz abiaturik).

II Adia.- (Izuturik, oiuka) ¿Zer dezute gizonak?

Osteriz.- Zaudete ixillik. (Izarra aztertutzen asiko dia, baña bera iñolaz ere ikutu gabe. Une batzutan ixillik daude).

III Adia.- (Izuturik) Zer gertetu zaizute, baña, gizonak era ontan ibiltzeko?

Olabe.- (Asarre) Ixillik egoteko, emakumeak!...

I Adia.- (Lagunai, ixillik) Etxe au zoritxarrak jo bear din bereala. 

IV Adia.- (Ixillik, lagunai) Gizonok erotu ditun zearo.        

Osteriz.- Obe zendukete eresiak abesten ariko baziñate, emakume berrritxuok... (Arpegia ondo azterturik, Olabe'ri) Ezta arnas-apurrik ere...

Olabe.- (Osteriz'i) Ez dik igikera-aztarnarik ere egiten... Egiz illik zegok neskatx au.

Osteriz.- (Gauzaren bat bururatu balitzaio bezela) Oraintxe ikusiko diagu ori. (Bi eskuak be re aboaren inguruan jarri, ta Izarra’ren belarrirantz makurturik, indar guztiz esango du) Eup!

IV Adia.- (Bat-batean bildur-ikaraz nai-ezko saltotxo bat egingo du, oiuka esanaz) Ene! Ai! (Besteak ere bildur-ikaraz daude)

III Adia.- (Bere baitan) Non gaitun?.. Amesetan, ala?

II Adia.- Zer egin bear zigun gizon zakar orrek?

Osteriz.- (Olabe'ri) Ezta igikerarik ere…

Olabe.- Neska au illik zegok. Piztu bear duanak ez dik lan gutxi.

Osteriz.- Bai, emen ikusiko diagu kanpotar ori mutilla den, ala ez.

I Adia.- (Bere baitan, larriturik) Zer zioten ero oiek?

 

VII Agerkaldia

Lengoak, Zildoz eta Garbi.

(Zildoz eta Garbi barrendik izketan ari dira).

Garbi.- Nongoa da, baña, gizon ori?

Zildoz.- Nongoa den ez diot ongi artu, baña gu denoi ongi egitera omen dator. Piztuko al digu.

Osteriz.- (Olabe'ri ixillik) Bazetorrek Zildoz. Orain guzia garbi jakin bear diagu, arranoak ez badik!...

Garbi.- (Zizpuruka) Ai ori egingo baligu... ez genioke gaizki ordainduko... (Zildoz eta Garbi sartzen dira; itu eta oldozti datozte).

Zildoz.- (Garbi'ri) Ba... baietz agindu digu gizon orrek. Laster ikusiko degu, bada... (Oraiñarte ez du nabaitu Osteriz emen dagola. Au ikusirik, arritzen da) I ere emen al ago, Osteriz?

Osteriz.- Bai, emen gaituk

Zildoz.- Ni beste denen aurretik etorri nauk andreari lenbaitlen gaztigatzeko ta... zuek nondik ibilli zerate ain azkar etortzeko?

Osteriz.- Gizona, urduri-samar gatxiokan biok gizon orren burubideaz, ta goiko laster-bidetik etorri gaituk biok, gauzak ongi jakiteko-edo.

Zildoz.- Ez zerate ni baño urduriago egongo, arraiopola!

Olabe.- Ez zekiagu, ba... Adiz zak, Zildoz: Izarra egiz illik ote zegok?

Zildoz.- Nola nai dek egotea, ba? Ez al dek ikusten ire begikaz il-otzik dagola?

Garbi.- Ori ere galdetu!... Gu jolasean gabiltzala uste al dezute, ala?

Zildoz.- (Urduri) Zer esan nai dik, Olabe, galdera orrek?

Olabe.- Ezer ez. Begiak askotan atzipetu egiten gatxetikek-eta...

Zildoz.- Bost urteko aurra uste al nauk, iñor il ote dan ez ezagutzeko?

IV Adia.- (Bildurrez, lagunai) Zer dakarte, baña, gizonok? Erotu al dira denak?

III Adia.- (Laugarrenari) Etzekiñat zer esan, emakume.

Osteriz.- Egia esateko, mutil... bildur gindukan kanpotar orrek, i aurretik artuta ote indukan, gu denok txorabiatzeko.

Zildoz.- (Asarre) Ago ixillik, Osteriz; nik ez diat sekula iñor saldu-ta.

Olabe.- Iregatik ez diagu ezer esaten. Kanpotarrokin, bai, beti kontuz ibilli bear gaitukala.

Zildoz.- Aurtxotzat al naukak ik ere?..

Osteriz.- (Asarre, Olabe'ri) Ongi aztertu bear diagu, ba, Kanpotar ori... Sendagairen bat ateratzen badu... ¡errukarria bera!

Zildoz.- (Sutsu) ¿Bai?.. Gizon orri eragozpenik jartzen badiozute, narruaz ordainduko didazute biok!

Olabe.- (Sutsu) Ez ziokagu eragozpenik jarriko; ongi aztertu, bai, ordea.

Zildoz.- Ikusiko diagu ori...

Garbi.- (Larriturik, erdi-negarrez) Ai! Nork jarri gaitu estura larri ontan?.. Alaba laztana!

I Adia.- (Lagunai) Zer bear diten gizonok? Bizirik irtengo al diñagu? (Barrendik jende-zarata ta otsa aditzen da).

II Adia.- (Izuturik) Ene! Geiago oraindik!?

III Adia.- ¿Gaurko illargi-beteak zainduko al gaitu?

Zildoz.- (Garbi’ri) Badator gure jendea (Lasterka ateraño joango da).

Garbi.- (Zizpuruka) Ai! Izarra maitea!... Izango ote augu berriz?.. Gure alaba laztana!

IV Adia.- (Larriturik) Nork ekarri gaitu onera? Gaurko zorabioak bukatzeko biderik ez du. Ene!

  VIII Agerkaldia

Uso ez beste antzezlari guztiak

(Onesto ta Fermin beste denen aurretik sartuko dira; denen atzetik Illegorri. Bereala denak oatze-inguruan jarriko dira, Onesto'k zer egingo begira. Zildoz'ek atean itxedon die, ta Onesto agertzean dio:)

Zildoz.- (Bigunki) Sartu zaitezte, jaunak. Ona emen nere alabaren gorputza.

Onesto.- (Sartzean) Jaunak etxe ontan pakea ta osasuna sartu bitza!

Garbi.- Ez degu besterik bear, ba, jauna.

Fermin.- Itxedon zazu, ta bata ta bestea laster ikusiko dituzu.

II Adia.- (Bildurrez) Nongoak ditun gizon oik?

I Adia.- Ene! Zer ikusi bear diñagu oraindik!...

Onesto.- (Zildoz'i) Zer bear dute andreo emen?

Zildoz.- Jauna, illari gabaz eresiak abestutzeko ots-egin diegu.

Onesto.- Jainkoa'gan il ez dan animak ez du eresi bearrik, betiko sutan dagolako; Jaunagan il danari, berriz, biotzeko otoitz-eskariak zuzendu bear zaizkio, Jainkoa beraz errukitu dedin.

IV Adia.- (Zildoz'i) Baña, Zildoz, ¿nundik ekarri ziguk agure ori, orrelako astakeriak guri esateko?.

Onesto.- Emakumeak: Zuei zerurako bidea erakusteko Jaungoikoak alderdi abetara bidaldu gaitu. Goitik lurrera jetxi ta gizonengatik il zan Jainkoa­ren Semea, Jesus gure Jauna, zuei adierazi, ta Berak azaldu ta arrigarrizko egipenez egiztatu zuen lege berria zuei erakusteko, bidaldu gaitu Jaunak; lege au ongi beteaz betiko sutatik alde-egin eta zeru-goiko zoriona betiko iritxi dezazuten. (Emakumeak arriturik daude, Zildoz eta beste gizonak urduri berriz, Izarra'ren piztuera lenbaitlen ikusi naiaz)

III Adia.- Gauzok berriak zaizkigu, jauna, ta ez degu oietzaz oraindik ezer aditu.

Fermin.- Bai, berriak diralako etorri gera, Jesus orrengan sinisturik, betiko zorion-bidean lenbaitlen jarri zaitezten.

II Adia.- Zuek nongoak eta nolakoak zeraten ez dakigu, ta nola nai dezute guk besterik gabe zuei sinistutzea?

Zildoz.- (Urduri, bere baitan) Asi dituk emekume berritxuok ere izketan... (Emakumeai) ¿Zer? Kanpoko jaunok gezurtitzat al dituzute? Gizonok zuek baño buru obea daukagu iñor bear bezela ezagutzeko.

IV Adia.- (Bere baitan) Non gaitun, baña? Ikusten detana ere ezin diñat sinistu.

Erro.- Bukatuko al degu iñoiz emekumeokin?

Ureta.- Ez beingoan, arranopola!

Osteriz.- (Olabe'ri) Etorkizunak barrena egosten zidak.

Olabe.- (Osteriz'i) Neri ere bai, mutil.

Lazkoz.- Luze zijoak au, arraietan!

Akerreta.- (Lazkoz'i) Ez adi larritu, Lazkoz!

Zabaltza.- (Akerreta'ri) Bai, i beti lelo orrekin.

Fermin.- Ez zaitezte larritu, gizonak; emakumeak ere Jaunaren berria aditu bear dute-ta... Neskatx au Jesus gure Jaunak piztu duala sinistu zadazute.

Osteriz.- (Bere baitan) Ori ikusteko zegok oraindik.

Garbi.- (Onesto'ri) Jauna, nere a1aba piztu ezazu, eskubideri baldin badezu, naiz eta Basajaunaren izenean izan.

Zildoz.- (Onesto'ri) Ez artu, jauna, ajolarik emakume oiegatik. Piztu zaiguzu gure Izarra maitea.

Onesto.- Zer diozute, baña, zuek biok? Basojaun ori ez bait da iñoiz bizi, ezta biziko ere. (Denak arriturik daude) Jesus gure Jaunak piztu dezake bakarrik neska onen gorputza. Bera da denon Jaun bakarra.

Erro.- Ori ere bai, jauna?

Garbi.- (Apal) Barkatu, jauna; ez bait dakigu ezer.

Ureta.- Aditzekoak aditu bear ditugu oraindik!

Olabe.- (Bere baitan) Ez zidak bereala ziri ori sartuko!

Fermin.- Basojaunaren agerkaldi oiek, bildur-ikarak gure buruan sartuta irudi-utsak dira. Basojauna ez du oraindik iñork ikusi, ikusiko ere ez.

Illegorri.- Nik bein ikusi nuan, ba.

Erro.- (Illegorri'ri) Zaude ixillik, ernakumea!...

Onesto.- Gu guzion bizitzak Goiko Jaun aundi, on eta errukitsu orrek bere eskuetan dauzka; nai duanari ematen dio, ta berak nai duanari kendu dezaio­ke. Entzun, bada, neska onen bizitza eskatzen didazutenak: Goiko Jaunak, Betiko Aitak, goi ta beko gauz guztiak, guri zerurako bidea erakutsi, ta deabruaren menpetik ateratzera etorri zan Bere Seme laztanari, Jesus gure Jaunari, eman zizkion, gizon guziak Beragan sinistu dezaten. Bera da, bada, bakarrik neska oni bizitza eman lezaiokena. Guri etzaigu Berari biotzez eskatzea besterik ematen. - Ara, bada, Orikain'dar maiteok, erantzun neri: Jesus'ek gure bidez neska au piztutzen badu, Beragan sinistu, ta nik adie­raziko dizuedan bere lege erraza gogoz artuko dezutela agintzen al didazu­te?

Erro.- Bai, biotzez agintzen dizugu. Ez bait dezake iñork berez bein ilda­korik berriz piztu. Il berri dan neska au bizitzara itzultzen badezu, Jain­koak bidaldu zaitula, ta zure erakuspenak Jesus gure Jaunarenak direla si­nistuko degu.

Fermin.- (Begiak gorantz jasorik) Eskerrak, Jauna, zu beren Jaunatzat aitor­tzen asi diralako.

Erro.- (Orikain'darrai) Esan emen, ne auzokideak: sinistuko al dezute zuek ere Jesus gure Jaunagan?

Denak.- Bai, guk.

Osteriz.- Neska au piztu dezala lenbizi beintzat. (Gero denak Onesto'ri begi-begira egongo dira, Osteriz ta Olabe batez ere).

Onesto.- (Esku-begiak gora jasorik) Judarrak zere ta Aitaren jainkotasuna sinistu zezatentzat, Jairo'ren alabatxoa piztu zenduan Jesus ona: Palesti­na'ko bide latzetan ardi galduen billa ainbeste nekatu ziñan artzai on-zin­tzoa: Zugan sinitutzeko gerturik dauden anima gaxo abei begirapen gozo bat egin zaiezu, berak ere zere odol garbi-ederraz inpernuari erosiak bait dira. Sinismen biziaz eskatuko genizun guzia egitea agindu zenigun Jaun aundi orrek, gu zure morroi arlote aben eskariok entzun itzazu, ta neska oni bizi­tza berriz emaiozu, Orikan'dar zintzo abek zure jainkotasun ta nausitasuna aitortu ta zure morroitza gogoz artu dezaten. (Bereala, ezpai gabe, neskaga­na joango da, ta besotik eldurik esango dio:) Neska, Jesus'en izenean jeiki zaite.

(Izarrak bereala burua jasoko du, ta oatzean eseriko da. Gero Onesto'ri begiraturik esango dio:)

Izarra.- ¿Nork ots-egin dit? (Guziak izutu ta bildurtuta daude, Zildoz eta Garbi liluraturik).

Onesto.- Nik, Jesus'en izenean. (Eskutik utziko dio. Fermin belaunikaturik Jaunari eskerrak ematen jarriko da).

Zabaltza.- ¿Zer dakusgu?

Erro.- Piztu da!

Ureta.- ¿Non gaude?

III Adia.- Ene! Ene!

I Adia.- ¿Ori ere bai?;

Osteriz.- Gu baño geiago dek! (Biotz-samurturik dago)

Izarra.- (Eskuak baturik eta gorantz begira) Jesus!! Jesus!... Izen gozoa, izen santua, izen aundia!... Ez da bera gabeko osasunik ez lurrean, ez goian…

(Zildoz eta Garbi lasterka Izarra'gana dijoaz, alkar besarkatu ta laztantzeko. Zildoz eta Garbi pozez negarrez daude).

Zildoz eta Garbi.- Gure alaba!... Izarra maitea!...

Izarra.- Aita!... Ama!...

Zabaltza.- (Bizi) Ez du iñork oraindik olakorik ikusi.

Ureta.- (Sutsu) Gizonok ez dira gu bezelakoak, goitik jetxiak dira nunbait.

Osteriz.- Alde guzietatik artuta gaude.

Lazkoz.- (Biotzez) Gizonok digutena ao beteaz aitortu bear degu.

Akerreta.- (Sutsu) Aundia da benetan Jaunaren eskua.

Olabe.- Ezta sendagairik ikutu ere!... Gogorra dek auxe!...

Ureta.- Bai, egiz.

Erro.- (Biotzez ikuturik) Jesus ori egizko Jaungoikoa da, noski.

Osteriz.- Bai, gu baño geiago da beintzat.

Illegorri.- Gaurko illargi-beteak gauz arrigarri asko sortu dizkigu.

Erro.- (Gogor, Illegorri'ri) Ez aipatu orain illargirik.

III Adia.- Nongoa ote da illak piztutzen ikasi duen gizon ori?

IV Adia.- (Irugarrenari) Ez zekiñat nongoa izan liteken... Olakorik!...

Onesto.- (Garbi'ri) Azkatu zaiozu isara ori, oatzetik jeiti ta ibilli dedin; ez bait du zuen alabak gaitz apurrik. (Fermin zutituko da)

Garbi.- Eai, jauna, zure mendean naukazu, nai dezun guzia egiteko (Izarra'ri isara kentzen asiko zaio)

Zildoz.- (Onestoren aurrean belaunikaturik) Ez dakit, jauna, nere biotzeko eskerrak nola zuri eman, nere alaba maite au piztu didazulako. Ez dezu ne­rekin agindu besterik, eta guzi-guzia egingo dizut. Or dituzu nere abereak; artu nai dituzun buruak.

Onesto.- (Zildoz'i, zutitutzen lagundurik) Zutitu zaite, gizona... Eskeintzen dizkidazun abereak zuretzat gorde itzazu; nik ez dizut zure biotza besterik eskatzen. Ez eman, bada, neri eskerrik zeruko Jesus errukitsuari baizik. Bera da zuri alaba itzuli dizuna... Orain, aditu dezagun denok zure alaba onek diguna. (Izarra oetik jeiti ta, aurrerantz etorriko da, beste denak inguraturik).

Izarra.- Anaiak: Gezurrak eta gezur aundiak dira egiz guk orain arte uste izan ditugun gauz asko. Beste munduan izan naiz, eta bertan ikusi detana zuei argi adierezi dizazueket. Ara: Ez da Jaungo bat baizik, guzion egillea ta guzion Nausi ta Jauna: Jaungoiko bakarra iru personetan, Aita, Semea ta Espiritu Santua.- Semea, Jesus gure Jauna, gu gaitz-bidetik aldendutzearren zerutik lurrera jetxi zan eta Mariaren errai garbietan gizondu egin zen. Jesus onek lege berri bat zabaldu zuen, alkarri egindako irain ta zorrak barkatu, ta biotzeko garbitasuna agintzen duen lege berdingabea. Jaun mai­tagarri orrek Eliza edo Batzar bat erasi zuen, Beragan sinisten duten guzi­ak sartu ta zeruratzeko. Eliz ontan al izanik sartzen ez dana, ilda gero betiko sutara joango da; sartu, ta berak agintzen dizkionak egiten dituana, berriz, betiko zoriontegira joango da.

Erro.- Begira!... Len jaun onek esan dizkigun egi berberak dirade abek. Biak iturri batetik artu dute beren jakinduria.

Ureta.- Alkar aituta baleude ere, ez lukete obekiago itz-egingo, noski.

Garbi.- (Pozez, Izarra'ri) Gure alaba maitea!... ¿Nork erakutsi dizkin gauz arrigarrri oiek?

Izarra.- Jesus berberak, ama... Ta gero Jesus'ek esan dit: "Aizazu, Izarra: Zure emengo etorkizuna oso illuna zan, baña gaur arratsaldean Orikain'en sartu dan nere morroi Onesto'ren eskarien bitartez berriz bizitza emango dizut, zure erritarrai emengo berriak azaldu, ta Onesto'k erakutsiko dizki­zutenak sinistu, ta agintzen dizutenak ongi bete ditzazuten".

Osteriz.- Ara or!... Guk jaun onen izenik ez genekigun, eta neska onek dena ikasi du... Nork uste len olakorik?

Erro.- Emen Jesus'en eskua agiri-agirian dago, lagunak.

Zabaltza.- Bai, ezin genezake ukatu.

Zildoz.- Alaba laztana!...Ire itzak txoraturik naukatxion. Len gure naigabea aundia izan baden, azkoz aundiagoa den oraingo poza.

Izarra.- Jainkoaren eskua nigan argi-argi ikusten dezute denok. Beraz gure biotzeko esker-ona Jesus errukitsuari ta bere morroi zintzo Onesto jaunari azaltzeko zorra degu guziok, egizko zorion-bidea erakutsi digulako, ta batez ere ni, betiko illuntasunetik atera naulako. (Erro'ri) Ia, bada, Erro jauna, artu zuk itza gu denon izenean ta eskeñi zazkiozu Onesto jaunari guzion bio­tzak, Jesus'en legea bere aotik entzun, ta gogoz artzeko gerturik gaudela erabat adierazirik.

Erro.- Onesto jauna: Gau arrigarri asko aditu ta ikusi ditugu gau zoragarri ontan. Iñork ezin egin ditunak goiko Jesus onak zure bitartez egin dizkigu. Zuk erakusten dezuna egia dela ta Jesus gure Jaunak zure aurrekoai erakutsi­tako berbera dela argi-argi ikusten degu, jauna. Zure eskuetan gaituzu, bada, denok, eta gutzaz nai dezuna egin dezakezu. Zuk azalduko diguzuna sinistu ta egingo degu. Au da beintzat nere eritzi ta asma; baña bestera pentsatzen duanak, nai duna egin dezake. Nere ustez, beste biderik artzea bere buruari kalte egitea da, ordea. - Esan, bada, orain neri gizonok: Nik bezela Jesus zuen Jaun eta Jainkotzat aitortu, ta bere legea artzen al dezute?

Gizon denak.- Bai, guk.

Erro.- (Emakumeai) Eta zuek, emakumeak, zer diozute?

Emakume guziak.- Guk ere artzen degu.

Erro.- (Onesto'ri) Ona emen, bada, gure aita Onesto, guzion biotzak zure eskuetan. Nai bezela eratu itzazu. Itz-egin zazu, ta gogoz adituko zaitugu.

Onesto.- Nere biotza lertzeko zorian dago pozaren pozaz, zuek Jesus'en artaldeko bidean jarri zerateIako. Jesusek bere alde egin degun lan puska au erruz eta ugari azi du, ta guk irabazi genduan baño uzta aundiago eman digu. ¡Jain­ko berak uzta ugari au zaindu ta ondu dezala!... Denon etsaia, sulezeko aingeru gaiztoa, iñoiz zuen kaltez jartzen bada, ez izan biIdurrik; Jesus gure alde da-ta, bere laguntzarekin oso errez garaituko dezute.

Orain, Jesusen jarrailleai dagokien bizitzari asiera emateko, zuen artean irain-zorren bat baldin badezute, alkarri biotzez barkatzea litzake Jesus gure Jaunak ontzat eta egokien artuko luken egipena. (Denak alkarri begira daude, iraiñen alkar-barkatze au zer den aditu ez balute bezela. Apurtxo bat gerora Lazkoz oartzen da, ta Osteriz'ganantz abiaturik diotso:)

Lazkoz.- Osteriz, len alkarrekin burruka egin diagu, ta alkarri barkatu bea­rren gaituk.

Osteriz.- (Bigundurik) Bai, mutil, egia dek.

Lazkoz.- Nik beintzat dena barkatzen diat, iraiña ta zor didaken ardia. Ik, ¿barkatzen al dizkidak esan dizkikaten itz txarrak?

Osteriz.- Bai, mutil, ta pozik ala ere. Ator nigana ta eman zaidak besarkada estu bat. (Biak besarkatzen dirade).

Fermin.- (Gorantz begira) Jaunak nere anaien biotzak ikutu ditu. ¡Onetsia ta bedeinkatua bedi bere izen aundia!

Osteriz.- (Zildoz’gana zuzendurik) Irekin ere zorra diat, Zildoz, ire zintzo­tasunari susmo txarra egin diotelako. ¿Barkatzen al didak?

Zildoz.- (Samurturik) Bai nik. (Besarkatzen dira).

Olabe.- (Biotz-samurturik, Zildoz’i) Ni ere orren laguna izan nauk, Zildoz. Barkatu zaidak neri ere.

Zildoz.- Bai eta gogoz ala ere. (Biak besarkatzen dira).

Onesto.- Jainko errrukitsuak Orikan'darrak argitu ditu. Goiko  argi iraunkorra betiko eman bezaie!... Orain, seme maiteak, gaua aurreraturik dagolako, denok etxeratu zaitezte. Urrrengo egunetan, Jauna lagun, sinistu eta egin bear dezuten guzia astiro azalduko dizuet…

Erro.- Jauna, nere etxetxoa zu ta zere lagunaren etxetzat artu dezakezu, gure artean egongo zeraten egunetan.

Zildoz.- Ez, orixe. Gurean zaude, ta bertan egongo zera nai dezun arte.

Onesto.- Ez asarretu orregaitik, gizonak; neri edozein arkaitz ala zuaitz-zulo berdin-berdin zait lotarako-ta. (Erro'ri) Baña gaizki erizten ez bazaizu, etxe ontantxe geldituko naiz.

Erro.- Nai dezuna egin dezakezu, jauna.

Garbi.- (Onesto'ri) Eskerrik asko, jauna. Gure zorionik aundiena zu gurekin eukitzea da.

Izarra.- ¡Au nere poza! ¡Bizitza berrira ekarri naun aita Onesto gurekin iza­tea! Jainko-gauzetan aritzeko aldi neiko izango degu biok.

Fermin.- Anai maiteak: Lotara joan baño len, Jainkoari egin dizuten mesede neurrigabea aitortu bearrean zaudete. Jaunak erri askoei oraindik eman ez dien zeruko argitasuna gaur, illargi-beteko gau ontan zuei eman dizute. Mundu zabal geien-geienak ez du gure Jesus maitea ezagutzen. Napartar ta beste euskaldun geienak ere deabruaren, aingeru gaiztoapen illunpetan arkitzen dira, beren egizko Jaungoikoa ezagutu gabe, ta beren animak betiko galtzeko zori­-zorian arkitzen diralarik. Ainbesta ta ainbestei eman ez diena gaur zuei bere errukia aundia eman dizue.

Goraldu dezagun, bada, denok Jesus'en ontasuna; jaso goraño bere guganako errukitasuna; eskatu Berari gogoz bere Berrion eta legearen argitasuna mundu­ko bazter guztietaraño lenbailen zabaldu dezala, gizon guzi-guziak bere ar­taldean sartu ditezen. Eta abestu denok nerekin bere Jaungoitasun, Nausitasun eta Erregetasunari.

 

A B E S T I A

(Denak)      Kristo gure Jaungoikoa

Guziok degu aitortzen,

Gure Errege ta Nausitzat

Guziok adoratzen.

Bere erruki txit aundiak

Eman digu argia;

Guzioai eman bezagu

Izagañeko gloria.

(Onesto ta Fermin) Gure biotzak ez daki

Zorra nolan ordaindu

Jesús errukitsuaren

Biotz santua goraldu.

Zildoz jaunaren alaba

Piztu nai izan dulako

Orikan’darren biotzak

Ikutu ditu betiko.

(Denak)       Kristo gure Jaungoikoa…

O I A L A

* * * * *