“Illargi bete”
Aita Madinak musika jarrita, Iruñako “Euskeraren Adiskideak” 1928ko lehiaketan
irabazlea. 1929an argitaratua izan zen.
"Multa tulit fecitque puer..."
Mugika’tar Mateo Iruña’ko Gotzai Agurgarri ta Zintzoari. Egilleak
Bi ekitaldidun mixio - artzerkia
Antzeslariak
Onesto Santua - 60 urtekoa
Fermin Santua - 15 urtekoa
Erro - 60 urtekoa, Orikain’go endore edo nausia.
Osteriz - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Lazkoz - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Olabe - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Ureta - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Zabaltza - 40 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Akerreta - 35 urtekoa, Orikain’go gizakumea.
Zildoz - 35 urtekoa, Txistularia. Orikain’go gizakumea.
Illegorri - 55 urtekoa, Erro’ren emaztea.
Garbi - 40 urtekoa, Zildo’ren emaztea.
Izarra - 15 urtekoa, Zildo’ren alaba.
Uso - 8-9 urtekoa, Zildo’ren alaba.
Lau adiagille (Plañideras) - 60, 50, 45 eta 40 urtekoak.
Iruña-inguruetako erritxo batean gertatzen da, Onesto zoriontsuak Iruña
kristautu zuen garaian.
LENBIZIKO EKITALDIA
AGERTOKIA: Orikain'go alkate edo endorearen txabol-aurrea. Eskuitik
txabola, ezker eta barrenetik basoa. Barren eta txabol-aldetik aulki
zakar-luzetxo bat edo beste. Illunabarra da.
I Agerkaldia
Onesto ta Fermin
(Oiala jasotzean agertokia utsik dago. Bereala Onesto ta Fermin ezkerretik
agertzen dira).
Fermin.- (Sartuaz bat) Ona emen, nere aita maitea, Orikai'go auzo
ontara eldurik. Etxe auxe dala uste det aurtengo auzo onen nausiaren etxea.
Onesto.- (Besoak zerurantz jasorik). Gure Jesus onak bere mi (bi?) morroi aben pausoak
bide onean zuzendu bitza. Goiko Jaunak gure neke ta izerdiak ontzat artu
ditzala.
Fermin.- ¿Nekatu egin al zera, aita,
aldapa luze ortan?
Onesto.- Ezer gutxi, Fermin.
Fermin.-
Emen bertan aulki bat, atsedena artzeko.
Onesto.-
Jaunak eskeintzen digun ezkero, artu dezagun, gero indar geiagoz lan
egiteko. (Biak aulkian eseriko dira. Onesto'k nekez bezela itz egingo du).
Ez dakit nolan azaldu, seme, nere biotzeko poza ta atsegiña... Jainkoak
beragatik egiten ditugun lan eta neke txikiok, atsegin aundiak emanik
ordaintzen dizkigu... Mixiolariak, Berrionaren zabaltzalleak opa dezaken
saririk onenetakoa zuen artean ugari artzen da, Fermin... Denbora laburrean
Iruña'ko erriak Jainkoaren itza gogoz aditu du, ta bide onean jarri
da.
Fermin.-
Ez guziak, nere aita. Gezurrezko jainkoen jarraitallean badira oraindik
Iruña'n.
Onesto.- Ez asko, seme. Ta gelditu diran oiek ere laster Kristoren uzterri biguña gogoz artuko
dutela uste det.
Fermin.- Egun argi ori laster ikusi dezagula!
Onesto.-
Jaunaren itza egiñalean ereintzen saia gaitezen, bai; eta berak bere intza
gozoaz guk ereindakoa jaio-araziko du... Ez dakit nola, baña uste aundia
sartu zait biotzean buen (guen?) berarizko bizikera ikusirik.
Fermin.-
¡A! ¿Noiz erakutsiko diegu euskeldun guziai zerurako bidea? Nere biotza
irakiten dago egun ori lenbaitlen ikusteko.
Onesto.-
Ez larritu, Fermin, egun ori ez dago urruti-ta... Gezurrezko jainkoak
dituzute, bai, euskeldunok; erbestetarrenganako iguiña, izakera
zakar-samarra, ta beste onelako akatz batzuk zuen jatorri-doaiak dirala
esan diteke... Baña zuen biotza bezelako biotz on, zintzo ta garbiagorik ez
da errez iñon arkitzen... Zeruko argiak zuen buruetako illuntasuna kendu
orduko, Jesusen legea gogo betean artzen dezute... Zuen mendi eder abek
biotza usteldu gabe gorde dizute millaka urtetan; eta biotza osorik
dagonean, buruaren aginduak bereala artzen ditu... Beste aldeetan Kristoren
albistariak Berrionaren etsaien ezpatak non-nai ikusten dituzte... Sarritan
lendabiziko mixiolariak bere odolaz lur oiek busti bear ditu, Kristauak
jaio ditezen... Emen ordea, Jaunari eskerrak, ez degun oraindik olakorik
ikusi.
Fermin.-
Daukagun on-apurra Jaunari zor diogu. Ditugun alderdi txarrak berak kenduko
al dizkigu!
Onesto.-
(Gorantz begira). Ni Jesusen mixiolarien txiki ta beartsuena naiz beintzat,
eta ez det olako saririk irabazi!
Fermin.-
Goraldu dezagun, bada, Jaunaren guganako errukitasuna!
Onesto.-
Bai, seme; bean, Ezkabarte'ko ibarrean ikusi degun sari ona, emen,
Orikain'en ikusi dezagula!
Fermin.- Alan gerta dedilla, aita!
Oresto.-
Ea, bada, Fermin; (Onesto zutitzen da, ta Fermin ere bai) lenbiziko ate
ontan jo baño len, Jesus Jaunari bere esker eta laguntza eskatu
zaiogun.
Fermin.-
Bai, aita, bai. (Biak erdian belaunikatzen dira).
ABESTIA
Onesto.- Gizonen jabe, Jesus maitea,
Laño-gañean
zaudena,
Denon biotzen
Nausi ta Jauna,
Itzul begiak
gugana,
Begi gozoak
gugana.
Fermin.- Ona ementxe napar gaxoak
Satan-mendean
galdurik,
Gorputz-animaz, esku ta oñez
Berari arras
loturik,
Kate gogorrez
loturik.
Beren begiak,
beren buruak
Argitu itzazu
beala;
Zure errukiak
beren biotzak
Piztu ta sutu
ditzala,
Onbidez bete
ditzala.
Biak.-
Artzain zintzo, artzain on-ona,
Animaz goseik zaudena,
Ardi gaxuok
deitu zazkizu
Eta eraman
zugana,
Sinismen bidez zugana.
(Gero biak txabolarantz zuzenduko dira, Onesto aurretik).
Onesto.-
(Txabola-atean, gogortxo) Etxe ontan pakea ta osasuna izan bitez!...
(Fermin'i) Ez du iñork erantzuten... (Atetik barrenera burua sarturik) Ez da
iñor barrenean. Eta... suan arkume-isterra dago erretzen. ¡Gaxoak! Jainkoak
aragi ori jango dutenai osasun eman bezaie! (Bertatik aragia eskuaz
bedeinkatuko du).
Fermin.-
Aita, barkatu; ez naiz len oartu-ta. Gaur gabean illargi-beteak diralako
berarizko apari ta jaiak izango dituzte auzo abetan. Apal-ondorean auzoko
gizonak emen bildurik, illargiaren omenez dantza egingo dute.
Onesto.-
Illargiaren omenez dantza egin!... ¡Gaxoak! ¿Nor itxutu zaituzte, euskeldun
maiteok, illargi ori jainkotzat artzeko, Jaunaren itzak egindakoa izanik?..
Gizonok gaur emen bilduko badira, egun onean ekarri gaitu onera Jaunak,
guziak batera arrapatzeko... ¿Noiz etorriko dira, bada, gizonok?
Fermin.- Ordubete-barru beranduen.
Onesto.-
Geroz, beste etxe batera abiatu gaitezke, ia Jaunari bitartean ardi galduren
bat billatzen diogun.
Fermin.-
Nai dezun bezela, aita Onesto. (Biak eskuitik irtengo dira).
II Agerkaldia
Illegorri bakarrik
(Besteak irtenda bereala ezkerretik sartuko da, laster eta urduri-xamar,
besapean abar-pillotxua duala).
Illegorri.-
¿Zer? ¿Erbestetarrak ere baditugu? ¿Nortzuk dira?, baña, mendi aben pakea
nastutzera etorri diran kanpotarrok?... Gure etxean sartu dira, zer edo zer
ostutzeko, noski. ¡Arrano mukitsuok!... Ikusi dezagun ia zer ostu diguten.
(Lasterka txabolan sartuko da. Abarrak lurrera zarataz botako ditu, ta apur
batez bertan egonda, berriz aterako da). (Bareago) Ez didate ezer ostu. Dena
lengo tokian dago. Arkume-isterrari ere ez dio iñork ikutu. Bearrik… ez zituan bestela gure gizonak pakean utziko… Baña… ¿zertara
etorri ote dira gizonok?... Lapurrak ez dirudite… aberatsen antzarik ez
dute… ez dakarte izkillu ta armarik… ¿Zertarako etorri zaizkigu, bada?... Ikusi dezagun norantza artzen duten. (Biak atera diran aldetik begira
jarriko da)… Akerreta’ren txabolarantz jo dute. Akerreta’gana!... ja! Ja!
¡Ona da bera iñoren jolasarik artzeko!... Ta ¿zer egingo diote gizajo oiek
Akerreta’ri, olako lau gizakume aña bada-ta?... ¡Au nik detan gogoa ipui
onen bukaera ikusteko! Pozik joango nintzake beren atzetik, baña gaur illargi-beteak ditugu, ta gizonari apari ona gertatzen ez badiot, su ta
txinparta gorriak ikusi bearko ditu Erro jaunaren etxeak. Goazen, bada,
lanari ekitera; gaur baño lenago etortzen badaki gure gizonak bestetan…
(Txabolan sartuko da, ta barrenetik abesti abek kantatzen asiko da).
ABESTIA
Illargi eder
Maite-maite
Agertu dezu
Musua,
Eman zaiguzu
Eder orrek
Zu bizi zeran
Zerua
Zure arpegi
Borobilla
Beti bai dago
Barreka,
¿Emango, bada,
Dizkiguzu
Egun alaiak
Millaza?
Esan zadazu
Orain bertan
Bular-gorputza
Non dezun,
¿Eguzki jaunak
Jan al dizu
Idukitzeko
Ain Illun?
III Agerkaldia
Erro bakarrik eta gero Illegorri barrendik
(Illegorri azkeneko olerkia abesten ari dala, Erro bizkarrean esne-ontzia
makil batetik duala sartuko da, ardietatik baletor bezela.Erro
agertoki-erdian bere andrearen azkeneko itzak entzuten geldi-geldi egongo
da.Itz-egiten astean ontzia lurrean utziko du).
Erro.-
¡Ez dauka gure andreak umone txarra garai ontan abesten egoteko! Ni bezela egun guztian basoan lanean ibilli balitz, alajañetan!...
Abestutzea negar-egitea baño obe da, ordea, ta... (Pozez) guretzat apari
gozoa gertatu digula adierazi nai digute noski gure emaztearen deadar zoli
oiek. (Bat batean gogoratu balitzaio bezela) Baña... illargiari abesten
zegon gure andrea!. (Gogor) ¿Non daukat nik burua? Gaur illargi-beteak
dira!... Buru au gero ta okerrago dijoakit; ez dit ezer laguntzen gai ontan
illargi jaun orrek (Ontzia lurretik artuko du) Goazen lenbaitlen gure
Il1egorri'k gertatu digun aparia egitera, gizonak laster emen dira-ta.
Bein dantzara uts-egingo banu, ez nintzake geiago Orikain'go endore
izango (Txabolara zuzen dijoa. Atetik didar egingo du) ¿Gertatu dezu ezer
Illegorri?
Illegorri.-
(Barrendik, urrutitik bezela) Bai, aparia gerturik dago aspaldi.
Erro.- Ia, bada, audo. (Ezkutatzen da).
IV Agerkaldia
Osteriz eta Lazkoz. Barrendik Erro.
(Osteriz eta Lazkoz barrendik abesten asiko dira. Gero agertokian sartuko
dira, eskuan makil bana dutela).
ABESTIA
(Biak) Gizon guzti-guztiak
Etorri dantzara
Gau atsegingarria
Ementxe egitera.
Ez bedi gaur gizonik
Etxean gelditu
Datorren illa ongi
Igaro nai badu.
Emazteak etxeko
Lanak ein bitzate
Zakurrak artaldea
Zaindu biar arte.
Gizon denok ordea
Batzarrera urdu
Ta gure illargiari
Otoitzak zuzendu.
Illargi eder ori
¿Oroitzen al zera
Gure asaba zarrak
Maite zinduztela?
Berak eratu zuten
Gaurko jai ederra.
Argi gaitzazu bada
Zorion bidera.
Osteriz.- Gaur lenbizi eldu gaituk, Lazkoz.
Lazkoz.-
Ez dek oraindik berandu ere; illargi irten-berri dek.
Osteriz.-
(Didarka Erro'ri) ¿Gertatu al gera, endore? ¿Bukatu al degu apari ori?
Erro.- (Barrendik) Bai, bereala.
Lazkoz.-
Gaur Illegorri'k apari gozoa gertatuko zizun, ¿e?
Erro.- Alan-olakoa, ba, mutil.
Osteriz.-
Ez ibilli guregatik lasterka, besteak ez dira oraindik agiri-ta. (Lazkoz'i)
Besteok bildu bitartean aulki ontan eseri gaitezkek.
Lazkoz.- Bai, mutil, lendik neiko zutik egonik gaituk. (Biak eseriko dira).
Osteriz.-
(Arro-samar) Gaur zuen ardietan piztirik agertu al dek, Lazkoz?
Lazkoz.-
Ez, gaur ez. Atzo, bai, egun-sentian otso bat agertu ukan, baña ezin izan
nikan arrapatu.
Osteriz.-
Totela aiz i, Lazkoz; ezkuak argizagizkoak dituk. Ba... neri bi otso etorri
zaizkidak gaur goizean. Gure zakur zintzoak salatu zizkidak biak, eta zazta!
zazta! biak geziz josi zetikat.
Lazkoz.-
Ez aiz makala, Osteriz. Ez diguk guzioi mesede txarra egin, pizti madarikatu
oiek lurreraturik. Ez dituk berriz Orikain'go ardiekin jolastuko.
Osteriz.-
Ez zekiat nola eman eskerrak gure goiko ongille, illargi jaun orreri. Bere
argiagatik izan ez balitzak, otsoaen ordez zakurra edo ardiak ilko nitukan,
bear bada. Aldi ontan adiskide zeukagu jaun ori.
Lazkoz.-
Ni, Osteriz, bildurrez ikaraz jantzen nauk, bera asarre danean, baña beltzaz
bere arpegia estali ta izarrei ere bere argia ematen eragozten dienean. Eta
egiz, olako gauetan beti okerren bat izaten dik gure artalde ta
etxean.
Osteriz.-
Baita gurean ere. Oin-urrengoan axeria sartu zitzaizkigukan, eta bi ollorik
ederrenak eraman zizkigukan mutur-luze-zikin arrek.
Lazkoz.-
Aspaldi ontan lotan zeukagu gure Basajauna. Ez dik gure abereen ajolarik
artzen.
Osteriz.-
(Arro) Nik jaun ori ikusiko banik, botatzekoak botako nizkiokek
arpegira.
Lazkoz.-
Bai, zera. I Basajaunaren aurrean gu bezela, bildur eta ixillik.
Osteriz.- Nik iñoren bildurrik? ez orixe.
Lazkoz.-
Bai, emen mutil gaituk; baña gero isti1luak!...
Osteriz.-
(Sutsu) Bai, ik prakok bustiko ituzkek beintzat.
Lazkoz.- Ez ainbeste.
Osteriz.- Zer egingo uke, ba, koldar orrek?
Lazkoz.- Bere mendean jarri.
Osteriz.- Ta asarre balegok?
Lazkoz.- Gure goiko jaunei laguntza eskatu.
Osteriz.- Ori dek burua oinpean erabiltzea. Olako burugabekeria iri bakarrik bururatu bear.
Lazkoz.-
(Sutsu) Ik goiko jaunok ziztrin egiten dituk.
Osteriz.- Ilako leloekin bai beintzat.
Lazkoz.-
(Gogor) Obendun aiz. Jaunok iraindu dituk.
Osteriz.-
(Asarre) Nik ez. Ik iraunduko itukan, lelo-toteltzar orrek.
Lazkoz.-
(Asarre) Ik egin dituk, arro orrek: gazta zarra baño arroago aizen
orrek.
Osteriz.- (Zutiturik) Ago ixilik!
Lazkoz.-
(Zutiturik) I ixildu bearko aiz lenago.
Osteriz.-
Iri otsoak sudur-punta oartu gabe jango likikek-eta...
Lazkoz.- Iri mingain luzegi ori, berriz.
Osteriz.-
Ago beingoan ixilik, kirten-berritxu ori!
Lazkoz.- ¿Ni kirtena?
Osteriz.- Bai, ta aundia ere.
Lazkoz.-
(Asarre bizian makilla jasota) Ikusiko diagu ori.
Osteriz.-
(Burrukarako gerturik) Bai, ator nigana.
(Biak makillakaz burrukatzeko gertu-gertu dira).
V Agerkaldia
Lengoak, Ureta, Zabaltza ta Olabe. Gero Erro.
(Ureta, Zabaltza ta Olabe eskuan makil sendo bana dutela sartuko dira.
Beralaxe lasterka asarratuenganantz joango dira, burruka eragozteko).
2. Ureta.-
(Osteriz'i besotik eldurik). Zer dek, Osteriz? ¿Gaur asarre?
1. Olabe.- Zer dala-ta burrukan, Lazkoz?
Osteriz.- Bai, madarikatu onek irandu natxiok.
Lazkoz.- Gezurra orixe!
Osteriz.- Bai, ik, koldar orrek
Zabaltza.-
(Asarratuen erdian sarturik) Geldi, gizonak! Gaur ez dek
burruka-eguna-ta.
Lazkoz.-
Ikusi bear didak, mingain-luze orrek!...
Olabe.-
(Lazkoz'i eldurik) Ago geldi, Lazkoz. Ez zak gaurko gaba beztu.
Zabaltza.-
Gaur irañak barkatu egin bear dituk.
Lazkoz.-
(Bizi) Ez nik Osteriz'i; ez gaur, ez iñoiz.
Osteriz.-
(Sutsu) Ezta nik iri ere, berritxu alen ori.
Lazkoz.-
Berritxu ni? (Osteriz'ganantz egingo du, baña Olabe'k eutsiko dio).
Ureta.-
Ago ixilik, Csteriz. Len Lazkoz'ek iraindu ba'au, ez diok orain ordain
makala ematen.
(Erro txabolatik aterako da, ta Illegorri ere bai atzetik ateraño. Bi
asarretuak, Erro ikusirik, pakeagotuko dira).
Erro.-
(Bere baitan) Ez diate gizonok pakean apaltzen utziko. (Gero andreari
begiraturik). Ez dute emakumeak gizonen arazoetan sartu bear. Zu, zere lanetara. (Illegorri berriz txabolan eskutatuko da). (Gizonenganantz
zuzendurik). Zer da orrenbeste istillu ta didar egiteko? Aurrak beren
burrukaldietan ez dute zarata geiagorik egiten... Ia, esan neri zer gertatu
dan.
Osteriz.-
Goiko jaunen kaltezko itzak esan ditudala, ta beste olako gezurrak bota
dizkit Lazkoz'ek.
Lazkoz.-
Ez da egia ori. Jaun oieangan uste aundia jarri detalako, sekulako
itxuskeriak esan dizkit orrek aurpegian.
Osteriz.- (Sutsu) Gezur galanta orixe.
Lazkoz.- (Sutsu) Ez, egi utsa.
Erro.-
Ixilik emen biok... Neiko da... Alperrik da didar egitea. Nik eta nere
andreak gertatu dan guztia aitu degu sukaldetik. Dena susterretik dakigu. I,
Osteriz, gaur bi pizti aundi il ditukalako, len-lendik arrotxo agertu aiz,
Lazkoz koldar ta makaltzat arturik. Zergatirik gabe iñor maxiatzeko
eskubiderik ez zeukak iñork; ordea: ez guk, ez ik, naiz ta indar eta
ondasunez geiago izan... Ik asi dek eztabaida; irea dek gertatu dan
guztiaren errua... Ta gure asaba agurgarrien oitura onak agintzen digutena
egiteko, biar goizean ire artaldeko bururik onenetako bat Lazkoz'i emango
diok.
Lazkoz.-
(Osteriz'i) Geiago irabazi dik ire arrokeriak.
Osteriz.- (Bere baitan) Au nire amorrua!
Erro.- (Bereala) Eta... auzi au bukatu da.
Olabe.-
¿Jakin al diteke, Erro jauna, Osteriz'ek il dituan piztiak zeintzuk
diran?
Erro.- Bi otso izan dituk.
Olabe.- Bi otso!...
Ureta.- Ez diguk mesede txarra egin guzioi.
Zabaltza.- Gure ardiak jaia ditek, gaur.
Ureta.-
(Lazkoz'i) Alan badek, ardia barkatu bearko diok, Lazkoz.
Olabe.- Bai orixe, mutil, Osteriz'i.
Lazkoz.-
Ez nik; burua lenago moztuko zidatek ardia barkatu baño.
Ureta.-
Ez dek ezer galduko, Osteriz. Nik nere ardirik onena emango diat.
Olabe.-
(Osteriz'i) I aiz mutilla, ik zeru-goian egazka dabilen arranoa ilgo ukek
ire geziaz.
(Osteriz itz abek adituta, paketuko da).
Erro.-
Baña... ¿nori gaude itxedoten? ¿Non daude Akerreta ta Zildoz?
Olabe.-
Ez dakit ongi, baña, gure emazteak bi atzerritar Akerreta'renean sartzen
ikusi omen ditu.
Zabaltza.-
Zildoz'ek alaba oso gaizki izan bear omen du, berriz.
Erro.-
Batak eta besteak ez dute orregatik illargi-betetara ez etortzeko
aitzakirik... Ia, Zabaltza, joan adi Zildoz'gana, ta bere txistuakin
etortzeko esan zaiok.
Zabaltza.-
Bai, laster emen gera biok. (Eskuitik aterako da).
Erro.-
Ta ¿zeintzuk ziran, Olabe; orain aipatu ditukan gizonak?
Olabe.-
Nik ez ditut ikusi; baña gure andreak dionez, bata zar-samarra, bestea
gaztetxoa dira. Aundizki ta aberatsen antzik ez dute, gudarienik ere ez. Ez
omen dute ezer beren buruak zaintzeko.
Ureta.-
1ruña'ko beartsuen batzuk izango dira, bear bada.
Erro.-
Ez diat uste, Ureta. Ongi zekitek 1ruña'ko txiroak Erro jauna Orikain'go
endore dan bitartean, emen oña sartzeko biderik ez dutela... Gizona bere
kopetako izerdiaz lan-eginda bizi bear dek, ez iñoren lepotik. Orikan'go ondasunak biltzeko gu neiko
gaituk.
Lazkoz.- Zeintzuk izan ditezke, bada.
Erro.-
Laster jakingo diagu. Akerretak esango ziguk.
Olabe.-
Ementxe datozte Zabaltza ta Zildoz. Ez da makala Zabaltza ori lasterka
edozeñi egiteko.
VI Agerkaldia
Lengoak eta Zildoz
(Zabaltza ta Zildoz eskuitik sartzen dira. Zildoz txistua ta danboliña
eskuetan dituala, itun).
Olabe.-
¿Zer dek, Zabaltza? ¿Egoak sortu ote zaizkik oñetan, ain arin
ibiltzeko?
Zabaltza.-
Ez ainbeste, mutil; Zildoz bertan baizetorrekan guregana. Ez gaxoak txistua
jotzeko gogo aundirik izango, noski, alaba il zaiolako. Ala ere ez dik
uts-egin nai izandu.
Erro.- Alaba i1 ote zaik, Zildoz?
Zildoz.-
Bai, Erro jauna; gaur arratsaldean eguzkia eskutau danean, nere Izarra
maitea il-egin da. Errukarriak gu benetan!
Erro.-
Ez adi naigabetu orregatik, Zildoz. Ona zalako illargiak bere egun onetan
beregana eraman dik. Ez zegok toki tsarrean!
Zildoz.-
Ez da txikia, orregatik, kendu digun laguntza.
Lazkoz.- Egia, noski.
Ureta.-
Or dek bigarren alaba. Laster asiko zaik ori ere lanean.
Erro.-
Ez adi kikildu, Zildoz. Gure illargi jaun orrek dena ordaunduko dik.... Gaur
iñoiz baño biziago jo biear diok txistua, iretzaz errukitu dedin.
Zildoz.- Egingo degu alegin.
Erro.-
Asi gaitezen, bada. Lenbizi eskaria egingo diogu, bestetan bezela.
(Erro erdian, beste seirak alde bietan iruna direla, jarriko dira. Erro
aurrerantz eta zerura begira, besteak burua apur ba t makur eta alkarri
arpegia ematen, makilla bi eskuz lurrean dutela).
A B E S T I A
(Erro) Illargi
eder, gure jaun aundi,
Gabeko izarren errege,
Eguzkiaren ordezkari
Lurreko den Jaun-Jabe.
(Denak) Lagun gaitzazu,
ezin bat degu
Gauz onik egin, zugabe.
(Erro) Zuk zurrai
gozotasuna,
Landara denei bizia,
Zuari
garra, a urai ezoa
Zuk denei duten guzia.
(Denak) Eman zaiguzu bear deguna
Gure
jaungoiko aundia.
(Erro) Bidariari gau
illunean
Eiten diozu argia,
Bide-galduri dabillenari
Zuk erakutsi bidia.
(Denak) Zure besotan ibil gaitzazu
Illargi laztan garbia.
(Zildoz'ek egiz txistua jotzen baldin badaki, abesti aben ondoren,
dantzaren bat (makil-dantza edo) egin dezakete).
VII Agerkaldia
Lengoak, Onesto, Fermin eta Akerreta.
(Onesto, Fermin eta Akerreta eskuitik sartuko dira. Akerreta'k eskuan makil
sendo bat dauka. Erro'k lenbizi garratz eta urduri itz-egingo du. Beste
denak arriturik daude).
Onesto.- Illunkara on, gizonak.
Erro.- Baita zuei ere.
Onesto.- Ongi agiri da biotza pozik dezutela.
Erro.-
Ez degu orain beintzat berebiziko naigaberik.
Olabe.-
(Errori) Abetxek izango dira gure andreak ikusi dituan gizonak.
Erro.- Nongoak zerate, baña, gizonak?
Onesto.-
Nere lagun gaztetxo au alde abetakoa da, Iruña'rra; baña ni urrutikoa naiz,
Akitania-aldekoa, ta luzaroan zuen artean nabil.
Erro.- Ta zertara etorri zera guregana?
Onesto.-
Ziei on-egitera. Zuek deabruaren rnenpetik atera, ta zerurako bidean
jartzera.
Erro.-
(Garratz) Baña ¿zer diozu gizona? Gu ez gera iñoiz iñoren mendean bizi: beti
gure burua azke-azke izan degu euskaldun menditarrok; ez gaitu oraindik
iñongo etsaiak menderatu. Erromatar indartsu oiek ere Iruña'n sartu arren,
ez digute iñoiz burua makurtu-erazi.
Onesto.-
(Bigunki) Nik beste etsai bategatik itz-egin dizuet, gizonak.
(Gero apal-apal egongo da).
Erro.-
Guk ez degu beste etsairik, baso-piztiak izan ezik.
Ureta.-
Ta... zeruko bidean jarri nai gaituzula... ¿nongoan gaude, ba?
Olabe.-
Gizon orrek ero baten itxura duala uste det nik.
Zabaltza.- Izan ere, alan izan bear dik.
Osteriz.- Okerragoa ez badik...
Lazkoz.-
Ez diagu beintzat iñoiz olakorik aditu.
Fermin.-
Itxedon ezazute apur batez, anaiak, eta zuen buruko illuntasuna bereala
kenduko dizute nere irakasle maite onek.
Olabe.-
Zer diok, mutikoa? Guk gere buruak neiko argi zeuzkagu-ta. Ez diagu guk zuek
Iruña'n ainbait ardo eraten. Ixilik ez ba'ago!...
Onesto.-
Zaude, gizona! Ez dizu Fermin'ek gai orretzaz itz-egin-eta.
Olabe.- Zertaz, bada?
Onesto.-
Zuek ez dakizkizuten eta jakin bear zenituzketen egi berri
batzuengatik.
Zabaltza.-
Len esan detana: gizonok erotuta daude.
Osteriz.-
(Olabé'ri) Gizonok guri gaurko jaia eragoztera etorri dituk, Olabe.
Olabe.-
(Osteriz'i) Ez zeukagu alperrik galtzeko, bada.
Osteriz.-
(Erro'ri) Erro jauna ¿Zergatik gaude aoa zabalik gizon oiei begira?
Bota ditzagun emendik, eta ekin zaiogun gure dantzari.
Akerreta.-
(Larriturik) Itxedon zazute, gizonok; ez zaizute gero damutuko-ta.
Zabaltza.-
(Akerreta’ri) ¿Zer? Irabazi al aute kanpotarrok? I ere txoratu ote aiz, Akerreta?
Lazkoz.- (Akerreta'ri) Garaiz etorri baintzak, ez ukan olakorik izango.
Akerreta.-
Gizonok eroak badituk, nik ere ero izatea nai diat.
Olabe.-
(Besteai) ¿Aditu al dezute Akerreta'rena? ¡Ja! ¡Jai!
Akerreta.-
(Olabe'ri) Ago apur bat, eta ikusiko dek ik ere; ez diat beñere olako egi
polit-ederrik aditu.
Erro.-
(Bigunki, lagunai) Nik, gizonak, ez dakit zer esan ere. Erbestetar onek
ero-itxurarik ez dauka, eta bere egon-erak biotzetik arturik bezela nauka...
Nai badezute, gizonoi itz-egiten utziko diegu, ia zer berri ekartzen
diguten... Illargi-beteak geroko ala biarko utzi ditzakegu, nai aña
jolastutzeko... baña nai duanak alde-egin dezake.
Ureta.- Ez; gu ere aditzeko gertu gaude.
Osteriz ez beste denak.- Baita gu ere.
Osteriz.- (Olde txarrez) Nai dezu bezela.
VIII Agerkaldia
Lengoak eta Illegorri
(Erro' k azkenego itzak bukatu baño lenagotik Illegorri, jakirnnaiaren
jakinaiaz, txabolako atetik begira dago. Erro'k oraintxe nabaritu du).
Erro.-
(Illegorri'ri) Emakumeak barrenera; len ere esan dizut.
Illegorri.-
(Urduri) ¡Au bizimodua! ¡Barrenean egon bear, eta ezin egon!
Onesto.-
Utzi zaiozu, nausi jauna. Nik datartan Berriona gizon eta emakumeentzat
da-ta.
Erro.-
Gure andrea gizonen artera etortzea nai al dezu, jauna?
Onesto.- Bai, gizona; berak ere aditu dezan.
Erro.- (Illegorri'ri) Atoz, bada, guregana.
Illegorri.-
¡Nere jainkoa! Noizbeit bear zan. (Sartzen da) Gizonok uste det direla len
gure atean egon diranak.
Onesto.-
Bai, gu izan gera; baña barrenean iñor ez zegolako, aurrerantz joan
gera.
Illegorri.-
(Onesto'ri) Esan zadazu, jauna: zuk sutan zegon arkume-isterrari zerbait
bota al diozu, iñoiz ez bezelako usai ta gozotasuna bait zuan.
Onesto.- Nik ez diot ezer egin, emakumea.
Zildoz.-
(Bere baitan) Asi dek emakume ori izketan, eta ez zaiguk gau guzian
ixilduko.
Erro.-
(Zildoz'i) Banetxekian ori, Zildoz; abekin ez bait dek gauz zuzenik.
(Illegorri'ri) Egon, zu, or ixillik, jaun onek diona aditzen. Sukaldeko
lanetan biar ikasiko dezu. (Onesto'ri) Itz-egin dezakezu, báda, jauna.
Illegorri.- (Bere baitan) Ixilik egon bearko, berriz ere.
Onesto.-
(Esku-begiak zerurantz jasorik) Banekian, Jesus maitea, nere eskariak
adituko ziñitula... Zure eta Aitaren Espiritu Santuak nere aoko itzak
zuzendu bitza, zuk esando egiak bear bezela adierazteko.
Fermin.-
(Esku-begiak zerurantz jasorik) Nere anai laztan aben biotzak gertatu
itzazu, Jauna, zure itza ongi aditu, ta gogoz bete dezaten.
(Bitartean gizonak arriturik, eta alkarri begira daude)
Zabaltza.-
(Besteai, ixil-samar) Zer da, bada, gizon oiek diotena?
Akerreta.-
(Zabaltza'ri) Ago!... laster jakingo dek.
Onesto.-
Gizonok: goian ikusten dezuten illargi ori, ta egunez argi-egiten digun
eguzkia, ez dira iñoren jaunak, ezta izaki bizidunak ere.
Erro.- (Arriturik) ¿Zer dira, bada?
Onesto.-
Guk oin-pean degun lur zabal au bezelakoak dira biak; Jaungoikoak, goian
dagon Jaun aundi-indartsuak lur onekin eta izar guziekin batera egin zituan
gauzak dira.
Lazkoz.-
¿Eta nola jarri zitzakean aipatu dezun Jaun orrek eguzki-illargiak orain
dauden tokian?
Onesto.-
Begira, gizon: Jaun ori guk üste ez bezelako Jainko aundi ta guztialduna
da, goibe danak betetzen dituana, ikusten degun guzia itz batez egin eta
beren tokian bere borondate utsaz eratu ta jarri zuana, ta nai izango balu
berriz dena ezereztuko lukena. Bera da gizon guzion Jabe, Jaun.eta Nausi,
gure lendabiziko gurasoak bere eskuetatik atera ziralako. Beraz, gauz
guziak, gizonak, zuaitzak, abereak eta izarrak bere mendean daude, bere
morroiak dira.
Erro.-
¿Non dago Jaun ori? Guk ere ikusi nai genuke-ta.
Onesto.-
Lur ontan gauden bitartean ezin genezake Jaun ori ikusi, Bera
gorputzagabeko gogo utsa delako. Emen bean ongi bisi ta bere lege ta
aginduak betetzen baditugu, gero, il ondoren, atsegin eta pozez beterik bere
aurpegi eder-gozoari beti begira egongo gera.
Ureta.-
(Osteriz'i) Politegi, egiak izateko: "Egia, latz eta garratz" ziok esaera
zarrak.
Olabe.- Eta... "Esaera zarrak, gezurrik ez".
Fermin.-
(Onesto'ri) Zure ordez erantzungo ote diet, aita? Zu asko nekatzen
zera-ta.
Onesto.-
(Fermin'i) Bai, seme; erantzun dizaiekezu.
Fermin.-
(Gogo sutsuaz) Gizona, nere napar maiteak, gorputz-utsa ez da. Gorputzaz
gañera Jainkoaren antzera egindako anima bat, gizonaren burua zuzentzen
duan, eta iñori ilgo ez dan gogo-uts bat degu denok. Ilda gero gorputza
lurpean gelditzen da, baña anima Jainkoagana doa Beragandik betiko zoriona
edo betiko nekea artzeko. Jainkoaren legea bete duanaren animak betiko
zoriona izango du zeru-goian; gaiztoak berriz, Jaunaren legerik gabe bizi
izan diranak, betiko neke ta su bizia sulezean.
Ureta.-
Gogorra dek orixe, gazte; nik ez diat ain errez ori sinistuko.
Fermin.- (Ureta'ri) Alaxen da, bada, anaia.
Osteriz.- Nik ez diat ori ikusten, gazte.
Olabe.- Ezta nik ere.
Zildoz.- Nik ere ez argi asko.
Erro.- Eta… lege ori betetzea ¿erraza ote da?
Fermin.-
Bai, jauna. Jesús gure Jaunak bait dio: Nere uzterria, au da, nere legea,
ariña da, ta nere zama txiki-txikia.
Lazkoz.-
Uzterriak abereentzako dituk, ez gizonentzako; abereai itz-egin iezaiekek,
beraz.
Zabaltza.-
Baña ¿non dezute Jaun ori? ¿Iruña’n gelditu al da?
Fermin.-
Ez; bi gizaldi bai dira gu guziongatik gurutz gogor batean il zala.
Zildoz.-
¿Zer? ¿Erromatarrekin ator guregana? Ez Diago jaun oiekin ezer nai… Obe
egingo zendukete Iruña'rrok zuen erri ori erromatarrez garbitu bazendukete
Olabe.-
Ez zan oso ona izango esan dekan gizon ori, erromatarrak gurutzean
iltzeko.
Fermin.-
(Bizi) Anai maiteak, aditu nazazute apur batez. Jerusalen'en, erromatarren mendean gurutz batean il zan Jesus gure Jaun ori, ez zan
erromatarra, ezta gizon-utsa ere, Maria zeritzaion emakume judar garbi
bategandik jaiotako Jaungoikoaren Semea, Jainko-gizona baizik.
Erro.-
Jainkoaren Semea gizondu!... aurrera, gazte, aurrera.
Illegorri.-
(Pozik) Jainkoa emakumegandik jaio!... Polita den auxe!
Fermin.-
Jaungoiko aundiak gizonak era negargarrian ikusi zituanean, -bide txarrari
jarraiturik ia denak beste munduan betiko galtzen bait ziranT- bere Seme
laztana mundura bidaldu zuan, gizonei zerurako bidea erakutsi ta bere Eliza
edo batzarra lurrean jartzeko. Judua gaiztoak, ordea, bere egipenak ezin ikusirik, gurutzean il
zuten.
Osteriz.-
Okerren bat egingo zikan-eta.
Fermin.-
Ez, ez zion iñori gaitzik egin; bere bizitza on-egiñaz eta bere lege berria
erakusten igaro zuen.
Erro.- Jarraitu zak, gazte; berri ori oso atsegingarri zaitadak-eta.
Zildoz.- (Erro'ri) Ez al zaitu erotuko, Erro?
Erro.-
(Zildoz'i) Ez zegok bildurrik, Zildoz. Ez natxiok oraindik iñork
erotu.
Fermin.-
Jesus gure Jaun orrek, Bera Jainkoaren Semea ta erakusten zituan egi, lege
ta gauzak egi-utsak zirala adierazteko, gizonak, ezin egin ditzaketen
egintza arrigarriak egin zitun.
Zabaltza.- ¿Bai? ¿Nola?
Ureta.- ¿Nola?
Fermin.-
Itxu askoei ikusmena eman zien; nekiak zuzendu zituan; gorrai
entzumena, gaxoai osasuna eman zien; illak, berriz, biztu egin
zituan.
Zabaltza.- ¿Ori ere bai?
Ureta.- Gogorra dek orixe!
Lazkoz.- Bai, apike.
Zildoz.- ¡Ai! ¡Gaur biziko balitz!
Erro.- Egizko Jainkoa zan, beraz, Jesus ori.
Illegorri.-
Alde abetara etorriko balitz, ez liguke mesede txarra egingo, noski.
Osteriz.- Olloki'ko atsoa baño geiago zan ori.
Ureta.-
Berak erakutsi zuan guzia egia izan bearko zan, orduan.
Fermin.-
Bai, gizona, egi-utsa. Ta gurutzean ilda irugarren egunean bere gorputza
pizturik, il-obitik atera zan; ta andik berroigeigarren egunean laño-gañetik
zerura igo zan.
Erro.-
(Arriturik eta bizi) Eta guri erakustera zatozen egi ta sinisgaiak ¿Jaun
orrenak ote dira?
Fermin.- Bei, jauna; Jpsus berberanenak dira.
Erro.- Ori alan bada, guk ere sinistu bearko.
Ureta.- Egia baldin bada beintzat, bai.
Akerreta.-
Esan dizuet nik len, ni bezela gizon aben alde jarriko ziretela.
Osteriz.-
(Akerreta'ri, bizi) Ez zekiagu oraindi ori... Eta gizonok gezurti batzuk
baldin badituk ¿orduan zer?
Akerreta.-
(Osteriz'i) Ez diat uste gezurtiak diranik; ez ditek itxurarik
beintzat.
Osteriz.-
Ori ez zekik iñork jakin: Itxura-mitxura, ez dek ardoa ura.
(Onesto besoak jasorik otoitz egiten jarriko da)
Fermín.-
(Sutsu) Dioguna egia dala adieraztegatik, gere bizitzak emateko gerturik
gaude.
Olabe.-
Ire bizitzarekin ez diagu ezer irabazten, gazte. Gañera, egi edo gezur
batzuk gorabera, iñori bizitza kentzeko asmorik ez Diago. Esan dekan jaun
ori ona etorri, ta ezau-bide batzuk egin balituzak, nik beintzat sinistuko
niokan.
Ureta.- Nik ere bai bereala.
Lazkoz.-
Gaur Zildoz'i il zaion alaba eskeñiko geniokan, piztutzeko.
Fermin.-
Jesusen lege berriaren zabaltzalle askok ere gauz arri asko egin dituzte,
lege onen egitasuna adierazteko.
Zabaltza.-
Ori balitzakek egia izatea; guk ez zekiagu ezer ordea. Zuen biongatik ez
diagu ain errez gure asaben egirik aldatuko beintzat.
Zildoz.-
Piztu ezazute nere alaba, ta zuek diguzutena sinistuko degu. Nola guk bestela sinisgai zarrak utzi, ez bait zaítugu
ezagutzen?
Lazkoz.-
(Zildoz'i) Ederki itz-egin dek, Zildoz. Ire alaba piztú dezatela, ta
sinistuko diagu.
Osteriz.-
(Lagunai) Kontuz beti kanpotarrekin, lagunak! ¡U...m!
Onesto.-
(Besoak beraturik) Mirariak egitea Jainkoaren eskuetan dago bakarrik, nere
Orikañ'dar maiteak; guk ez genezake Berari sinismen biziaz eskatu besterik
egin.
Olabe.-
Or ikusi zuek!... Neska ori piztutzen ez badezute, alperrik sartu zerate
Orikain'en.
Fermin.-
(Onesto'ri) Aita, neska orren piztuera Jesus gure Jaunari eskatu bearko
diogu; erri guzi onen betiko osasuna mirari orri begira dago-ta.
Onesto.-
(Fermin'i) Bai, seme, argi asko ikusten det ori... (Besteai) Aditu,
Orikain'go gizonak: Jesus gure Jaunak neska ori piztutzen badu ¿Beragan eta
bere legean sinistuko al dezute?
Erro.- (Berealaxe) Bai, guk, jauna.
Zildoz.- Bai nik, beintzat.
Osteriz eta beste denak.- Baita guk ere.
Onesto.-
Erakutsi, bada, neri neska orren etxea.
Zildoz.- Atoz, jauna, nerekin.
Erro.- Goazen gu ere.
Osteriz ez beste denak.- Bai, goazen denok.
Illegorri.-
Nik ere joan bear diñat, bada. (Guziak joaten dira, eskuin-aldetik. Olabe ta
Osteriz besteekin joaten asiko dira; baña Osteriz’ek, ezkutau baño len,
eskuaz Olaberi sorbaldan ikutuko dio, ta biak berriz erdira itzuliko
dira).
IX Agerkaldia
Osteriz eta Olabe
Osteriz.-
(Ixil-samar) Adi zak, i... Gizon oiek gezurti ta
saltzalle batzuk ote diran susmoa zeukat.
Olabe.-
Nere barrena ere ez zegok ozo paketsu, oiek agertu diran ezkeroztik.
Osteriz.- ¿Badakik zer egin?
Olabe.- ¿Zer? esan zaidak agudo.
Osteriz.- Gizonok zalatatu bear zetikagu...
Olabe.- ¿Nola?
Osteriz.-
Illa piztutzea ez dek nolanaiko egipena-ta, nolan moldatzen diran ondo ikusi
bear diagu... Balitzakek kanpotarrok Zildoz maltzur orrekin alkar aituta
egotea, gu aurrak bezela txorabiatzeko; atzo beintzat bealdean ibilli ukan
Zildoz ori.
Olabe.- Bai, bazekiat ori.
Osteriz.-
Gañera egiaz illik egon arren, balitzakek guk ezautzen ez degun sendagairen
bat, oiek idukitzea; ta gero... sendagaiari zor zaiokana ildako Jesus orreri
eman.
Olabe.- Ederki, mutil! Ez dek buru makala!.
Osteriz.-
Maltzurkerietan artzen bazetikak...¡gaxoak! ez ditek bizkarrean otzik
izango.
Olabe.- Goazemak, ba, lenbaitlen.
Osteriz.-
(Bidean dijoazela) Goiko bazter-bidetik joan bear diagu, besteak baño lenago
eltzeko.
O I A L A
BIGARREN EKITALDIA
AGERTOKIA:
Zildoz'en etxeko lo-gela. Eskuitik ate estutxo bat. Ormak zurezkoak izango
dira. Zurezko oatze txiki ala ol batzuen gañean Izarra'ren gorputza luze
etziñik dago. Eskuak baturik dauzka, ta gorputza bularreraño oial zuriz
loturik. Eskuitik ta oatze ondoan, enbor biribil baten gañean, su-ontzi
zabala areitz-egurraz egindako suakin. Or-emen, kutxa ta eungintzako tresna batzuk jarri ditezke. Gaba da-ta, kurtzelu bik-edo argi egingo dute. Sartu ta irtenaldiak
ate bakar ortatik izango dira. Oiala jasotzean, "Garbi" (Izarra'ren ama)
oial zuriz illaren gorputza biltzen ariko da.
I Agerkaldia
Garbi bakarrik
Garbi.-
(Itun eta erdi-negarrez) ¡Au da, au zaritxarra!... jAu gure naigabe
samiña!... Gure alaba laztana, Izarra maitea, il!... Gure nekeen gozamena,
gure zori txarren laguntza, joan!... Izarra kutunak, iges betiko!... ¡Au
zoritxar illuna!... ¿Nolan eman nizaken iri nere bizitza piztu al banin,
orain bertan ilgo ninduken... ¡A!... Nere alaba laztana!
(Arpegian musu emango dio) ¿Zergatik iges egin digun? ¿Ez ate intzan ongi
gurekin aiñ goiz lurgañetik alde egiteko?.. ¿Egin al dinagu iñoiz aldi
txarrik gu gaxuok era negargarri ontan uzteko? Ez, Izarra maitea, ez!... (Biziago) Eranegun, ardiekin basora abiatu intzanean, ire ondotik igoro zan
bela bela galdu aren egazkera maku rrak ez zitzaidan gili-gili ona egin;
okerren bat gertatu bear zitzaigula bereala bururatu zitzaidanan, eta aundia
gertatu ere!... (ollarrari) ¡ire lepo zikin orrek gaur bertan ordaindu
bearko zidak!... (Suari begira). Su bedeinkatu onek nere alaba kutunaren
inguru ta bideak beti garbitu ta zaindu ditzala, bere atsedena iñork
kezkatu ez dezan...
II Agerkaldia
Garbi ta Uso
(Uso arin-samar sartzen da).
Uso.-
¡Ama! ¡Ama! Esan dizkidazun etxetara joan naiz, eta aurki etorriko direla
esan didate.
Garbi.- Denei esan al dien, maite?
Uso.- Bai, denei, ama.
Garbi.-
Ta guziak etorriko direla esan al dikiten?
Uso.- Akerreta'renak ez beste denak.
Garbi.-
Zer din, bada Akerreta'renak? Gaxorik ote zegon?
Uso.-
Gaxorik ez. Atzerritar bikin izketan zeuden, eta illak eresi bearrik ez
duala esan didate.
Garbi.-
(Asarre) ¿Ori ere bai? Berai atso zarra il zitzaienean, zintzo asko joan
nintzan, ba, ni. Ta orain gurean illa danean... illak eresi bearrik ez
dutela... ¿Nork nastu dio burua emakume ziztrin orri, gezur galanta ori
esateko? Bi erbestetar oiek, bear bada... Berea da errua, kanpotarrai
santzen utzi dietalako. Kanpotarrengandik ez bai-datorkigu gauz onik...
Berenean iñor iltzen danean, ez naiz ni ere joango, ta... kito. (Bitartean
Uso Izarra' ren gorputzari begira ta ikutuko egon da).
Uso.-
¡Ama! Izarra ez da ezer mugitzen. Begiak ere ez ditu zabaltzen.
Garbi.- (Bareago) Utzi zaion geldik, aurra.
Uso.-
¿Eta noiz arte egongo da geldirik, ama?
Garbi.-
Beti ta betiko, Uso. (Biotza samurtzen zaio)
Uso.-
¿Beti? ¿Ez degu berriz alkarrekin jolastu bear, ama?
Garbi.-
Ez, enetxo, ez... (Uso negarrez asten da) Bai, Uso, bai. Biar goizerako
sendatuko den gure Izarra, ta nai aña jolastuko zerate alkarrekin. Ez bada
negarrik egin, alabatxo... (Uso'k malkoak legortzen ditu). Oa orain
egurtegira, ta ekarri areitz-ezpal batzuk, su ori piztutzeko. Sua ilgo
balitzan, ez litzaken sekula ire aizpa sendatuko. Oa, bada, orain; iru edo
lau neiko ditun... (Uso irtetzen da) Ume gaxoa! Biar goizean aterako dituan
negarrak Izarra' ren gorputzari lurra emango zaionean!... Ez dakit nolako
gezurrak asmatu... (Itun eta gogorrago) Etxeko zoriona joan zaigu beintzat,
eta aurrerantzean... errukarriak gu!... Izarra maitea!... Alaba!... (Uso
eskuan lau bat ezpal dituala sartuko da).
Uso.- Ona emen areitz-ezpala, ama. Neronek botako dizkiot suari.
Garbi.-
Ez, maite, ez; il-egingo den, bear bada-ta. Nik piztuko diñat... (Ezpalak
artu ta suari botako dizkio. Bitartean Uso aizpari begira egongo da). Eta...
ez al den iñor bidean agiri?
Uso.-
Bai, Areizti'ko "Pospolin" bertan dator.
Garbi.- Zergatik ez den, ba, lenago esan?
Uso.- Aztu egin zait-eta.
III Agerkaldia
Lengoak eta I Adiagillea ("Pospolin")
(Pospolin beltz-jantzita atean agertuko da. Urrengo bi agerkaldi abetan
ixil-samar, il-ge1ari dagokionez, itz-egingo da).
I Adia.- ¿Sartu al diteke, Garbi?
Garbi.-
Bai, andre Pospolin, sartu zaite. (Pospolin sartuko da, ta bereala Izarra
ikustera joango da).
Garbi.-
Beti zu lenbizi, beti zu zintzoena.
I Adia.-
Bai, nik egin bear detana, bereala egiteko oitura diñat. Bat gaxotu bada,
bera ikusi ta poztu; il-egin dala, eresiak abestu; naigabeak arintzea nere
eginbearrik aundiena izan den beti.
Garbi.-
Eskerrik asko. Artuko dezu zure saria.
I Adia.-
Nik ez diñat ezer sariagatik egiten, gaxoenganako detan maitasuna gatik
baizik.
Garbi.-
Ai!... Zu bezelakoak denok bagiña...
Uso.-
(Gogor, len bezela) Zertarako etorri da ona Pospolin, ama?
Garbi.- (Uso'ri) Ixillago itz-egin zan, aurra.
Uso.- Zergatik? Pospolin etorriko delako?
IV Agerkaldia
Lengoak eta beste iru Adiagilleak
(Beste iru adiagilleak, beltz-jantzirik, atean agertzen dira)
II Adia.- Sartu al gaitezke, Garbi?
Garbi.-
Bai, aurrera. (Irurak sartzen dira, ta zuzen Izarra'ranganantz joango
dira).
II Adia.- Ene! Ori edertasuna!
III Adia.- Ori aurpegiaren gozotasuna!
IV Adia.- Ori begien argitasuna!
II Adia.- Ori eskuen txukuntasuna!
III Adia.- A! Nor legoken ire lekuan!
IV Adia.-
Izar batek baño geiago dizdiratzen din.
II Adia.- Izenez ere Izarra din-eta.
III Adia.-
Bai apike. Ez ziñan bere amak buru txarra, izen eder ori jarri
zionean.
IV Adia.-
Ez din illargi jaunak i baño laguntzale oberik billatuko.
I Adia.-
(Bera ere Izarra'ri begira jarririk) Illargi bera ere ire edertazunaren
billa zebillen.
Garbi.-
(Zizpuruka) Ai!... Gure alaba laztana!...
II Adia.-
Itz eder abek ire biotz minbera samintzen dikiten... Gaxoa!...
III Adia.-
Ez din arritzekoa, emakume; amaren biotza oso beratza bait din.
IV Adia.-
Alaba ire burua bezela maite unalako gure mintzoerak samintzen au.
Garbi.-
Ezin det emen geiago egon, eta alde egin bearko det. Zuek zeren lanari
asiera eman dezaiokezute... Agur, gero arte. (Uso'ri) Goazeman, Uso,
sukaldera.
Uso.-
Eta emakumeok ¿zer egin bear dute, ama?
Garbi.-
(Erantzun gabe, eskutik eldurik) Goazeman oatzera. (Uso ta Garbi irtetzen
dira).
V Agerkaldia
Lau Adiagilleak
(Lau Adiagilleak, bata bestearen atzetik eta zarrenak aurretik, oatzeari
bira bat emango diote, beti illari begira. Gero oatzearen lau ertzetan
lurrean kukuriko eseriko dira. Berealaxe abesti abek kantatzen asiko
dira).
A B E S TIA
(Denak)
Ume gaztetxo bat gaur il zaigu
Bere uriten
sarreran,
Bere
amatxoari egiñik
Zulo bat
biotz erdian.
(I Adia)
Adiagille nagusienak
Zuzentzen
dizu negarra
Zu zeralako
nere ederrena,
Nere lorerik
bacará.
(II Adia) Gure emakume adintsu orrek
Deitu bat zaitu lorea
Deituko zaitut nik obeago
Usoa, paregabea. (1)
(1) Oharra. Lenbiziko adiagilleak ez du ontzat artuko bigarrenaren ziritxo ori.
(III Adia) Nere aizpatxo laztan-laztana
Aboan dezu
eztia;
Illargiakin
gaur bizi zera,
¡Aundia zure
zoria!
(IV Adia) Zure arpegi polit-ederrak
Ez dakit nik zer dirudin;
Illargiaren
antza daukala
Esan dezaket, Pospolin
(Azkenengo eresia aditu orduko, Pospolin aserreturik zutitzen da, ta
laugarrenganantz dijoa, jotzeko asmotan. Au ere zutitzen da).
I Adia.-
(Asarre) Lotsagabeko ori! ¿Ez al den ni isekatzeko lotsarik?
IV Adia.- Zetara atoz nigana? Nik ez bait dizut isekarik egin.
I Adia.-
Bai, ik, arpegi zikin orrek isekatu naun.
IV Adia.-
Gezurra galanta orixe! Kontuz! ez det gero nik zugandik itz txarrik
nai.
I Adia.-
Bai, itz txar guziak zor ditun, sudur motz (ala luze) orrek.
III Adia.-
Ez da ori il-etxe batean ibiltzeko era.
II Adia.-
Eta illaren gorputzaren aurrean gutxiago. Bere amak baleki...
I Adia.-
(II eta III'ai) Zaudete ixillik biok, ez dakizute sudurra nun
dezuten-eta.
III Adia.-
(II'ari ixil-samar) Gure atso orrek zer dion ez zekin, eta…barkatu
bearko.
II Adia.-
(III'ari ixillik) Bai, aspaldi burugabe zebillen gaxo ori.
(Pospolin bere tokira dijoa, ta berrian lurrean jartzen da, berriz abesten
asteko bezela. Laugarrena ere 1urrean jartzen da. Berea1a ate-a1dean zarata
ta ots aundia aditzen da. Lau adiagilleak bat-batean eta dardaraz izuturik
jeikitzen dira, ta ezkerreko bazterrerantz egiten dute).
I Adia.- Ene! Ene! Zer den ori?
II Adia.- Zer ikusi bear diñagu?
III Adia.- Basojauna, noski.
IV Adia.- Ene! Noren eskuetan eroriko gaitun?
VI Agerkaldia
Lau Adiagilleak, Osteriz eta Olabe
(Osteriz eta Olabe lasterka sartzen dira, zuzen-zuzen Izarra'ganantz
abiaturik).
II Adia.- (Izuturik, oiuka) ¿Zer dezute gizonak?
Osteriz.-
Zaudete ixillik. (Izarra aztertutzen asiko dia, baña bera iñolaz ere ikutu
gabe. Une batzutan ixillik daude).
III Adia.-
(Izuturik) Zer gertetu zaizute, baña, gizonak era ontan ibiltzeko?
Olabe.-
(Asarre) Ixillik egoteko, emakumeak!...
I Adia.-
(Lagunai, ixillik) Etxe au zoritxarrak jo bear din bereala.
IV Adia.-
(Ixillik, lagunai) Gizonok erotu ditun zearo.
Osteriz.-
Obe zendukete eresiak abesten ariko baziñate, emakume berrritxuok...
(Arpegia ondo azterturik, Olabe'ri) Ezta arnas-apurrik ere...
Olabe.-
(Osteriz'i) Ez dik igikera-aztarnarik ere egiten... Egiz illik zegok neskatx au.
Osteriz.-
(Gauzaren bat bururatu balitzaio bezela) Oraintxe ikusiko diagu ori. (Bi
eskuak be re aboaren inguruan jarri, ta Izarra’ren belarrirantz makurturik,
indar guztiz esango du) Eup!
IV Adia.-
(Bat-batean bildur-ikaraz nai-ezko saltotxo bat egingo du, oiuka esanaz)
Ene! Ai! (Besteak ere bildur-ikaraz daude)
III Adia.-
(Bere baitan) Non gaitun?.. Amesetan, ala?
II Adia.-
Zer egin bear zigun gizon zakar orrek?
Osteriz.- (Olabe'ri) Ezta igikerarik ere…
Olabe.-
Neska au illik zegok. Piztu bear duanak ez dik lan gutxi.
Osteriz.-
Bai, emen ikusiko diagu kanpotar ori mutilla den, ala ez.
I Adia.-
(Bere baitan, larriturik) Zer zioten ero oiek?
VII Agerkaldia
Lengoak, Zildoz eta Garbi.
(Zildoz eta Garbi barrendik izketan ari dira).
Garbi.- Nongoa da, baña, gizon ori?
Zildoz.-
Nongoa den ez diot ongi artu, baña gu denoi ongi egitera omen dator. Piztuko
al digu.
Osteriz.-
(Olabe'ri ixillik) Bazetorrek Zildoz. Orain guzia garbi jakin bear diagu,
arranoak ez badik!...
Garbi.-
(Zizpuruka) Ai ori egingo baligu... ez genioke gaizki ordainduko... (Zildoz
eta Garbi sartzen dira; itu eta oldozti datozte).
Zildoz.-
(Garbi'ri) Ba... baietz agindu digu gizon orrek. Laster ikusiko degu,
bada... (Oraiñarte ez du nabaitu Osteriz emen dagola. Au ikusirik, arritzen
da) I ere emen al ago, Osteriz?
Osteriz.- Bai, emen gaituk
Zildoz.-
Ni beste denen aurretik etorri nauk andreari lenbaitlen gaztigatzeko ta...
zuek nondik ibilli zerate ain azkar etortzeko?
Osteriz.-
Gizona, urduri-samar gatxiokan biok gizon orren burubideaz, ta goiko
laster-bidetik etorri gaituk biok, gauzak ongi jakiteko-edo.
Zildoz.-
Ez zerate ni baño urduriago egongo, arraiopola!
Olabe.-
Ez zekiagu, ba... Adiz zak, Zildoz: Izarra egiz illik ote zegok?
Zildoz.-
Nola nai dek egotea, ba? Ez al dek ikusten ire begikaz il-otzik
dagola?
Garbi.-
Ori ere galdetu!... Gu jolasean gabiltzala uste al dezute, ala?
Zildoz.-
(Urduri) Zer esan nai dik, Olabe, galdera orrek?
Olabe.-
Ezer ez. Begiak askotan atzipetu egiten gatxetikek-eta...
Zildoz.-
Bost urteko aurra uste al nauk, iñor il ote dan ez ezagutzeko?
IV Adia.-
(Bildurrez, lagunai) Zer dakarte, baña, gizonok? Erotu al dira denak?
III Adia.-
(Laugarrenari) Etzekiñat zer esan, emakume.
Osteriz.-
Egia esateko, mutil... bildur gindukan kanpotar orrek, i aurretik artuta ote
indukan, gu denok txorabiatzeko.
Zildoz.-
(Asarre) Ago ixillik, Osteriz; nik ez diat sekula iñor saldu-ta.
Olabe.- Iregatik ez diagu ezer esaten. Kanpotarrokin, bai, beti kontuz ibilli bear gaitukala.
Zildoz.- Aurtxotzat al naukak ik ere?..
Osteriz.-
(Asarre, Olabe'ri) Ongi aztertu bear diagu, ba, Kanpotar ori... Sendagairen
bat ateratzen badu... ¡errukarria bera!
Zildoz.-
(Sutsu) ¿Bai?.. Gizon orri eragozpenik jartzen badiozute, narruaz ordainduko
didazute biok!
Olabe.-
(Sutsu) Ez ziokagu eragozpenik jarriko; ongi aztertu, bai, ordea.
Zildoz.- Ikusiko diagu ori...
Garbi.-
(Larriturik, erdi-negarrez) Ai! Nork jarri gaitu estura larri ontan?.. Alaba
laztana!
I Adia.-
(Lagunai) Zer bear diten gizonok? Bizirik irtengo al diñagu? (Barrendik
jende-zarata ta otsa aditzen da).
II Adia.- (Izuturik) Ene! Geiago oraindik!?
III Adia.-
¿Gaurko illargi-beteak zainduko al gaitu?
Zildoz.-
(Garbi’ri) Badator gure jendea (Lasterka ateraño joango da).
Garbi.-
(Zizpuruka) Ai! Izarra maitea!... Izango ote augu berriz?.. Gure alaba
laztana!
IV Adia.-
(Larriturik) Nork ekarri gaitu onera? Gaurko zorabioak bukatzeko biderik ez
du. Ene!
VIII Agerkaldia
Uso ez beste antzezlari guztiak
(Onesto ta Fermin beste denen aurretik sartuko dira; denen atzetik
Illegorri. Bereala denak oatze-inguruan jarriko dira, Onesto'k zer egingo
begira. Zildoz'ek atean itxedon die, ta Onesto agertzean dio:)
Zildoz.-
(Bigunki) Sartu zaitezte, jaunak. Ona emen nere alabaren gorputza.
Onesto.-
(Sartzean) Jaunak etxe ontan pakea ta osasuna sartu bitza!
Garbi.- Ez degu besterik bear, ba, jauna.
Fermin.-
Itxedon zazu, ta bata ta bestea laster ikusiko dituzu.
II Adia.-
(Bildurrez) Nongoak ditun gizon oik?
I Adia.-
Ene! Zer ikusi bear diñagu oraindik!...
Onesto.-
(Zildoz'i) Zer bear dute andreo emen?
Zildoz.-
Jauna, illari gabaz eresiak abestutzeko ots-egin diegu.
Onesto.-
Jainkoa'gan il ez dan animak ez du eresi bearrik, betiko sutan dagolako;
Jaunagan il danari, berriz, biotzeko otoitz-eskariak zuzendu bear zaizkio,
Jainkoa beraz errukitu dedin.
IV Adia.-
(Zildoz'i) Baña, Zildoz, ¿nundik ekarri ziguk agure ori, orrelako
astakeriak guri esateko?.
Onesto.-
Emakumeak: Zuei zerurako bidea erakusteko Jaungoikoak alderdi abetara
bidaldu gaitu. Goitik lurrera jetxi ta gizonengatik il zan Jainkoaren
Semea, Jesus gure Jauna, zuei adierazi, ta Berak azaldu ta arrigarrizko
egipenez egiztatu zuen lege berria zuei erakusteko, bidaldu gaitu Jaunak;
lege au ongi beteaz betiko sutatik alde-egin eta zeru-goiko zoriona betiko
iritxi dezazuten. (Emakumeak arriturik daude, Zildoz eta beste gizonak
urduri berriz, Izarra'ren piztuera lenbaitlen ikusi naiaz)
III Adia.-
Gauzok berriak zaizkigu, jauna, ta ez degu oietzaz oraindik ezer
aditu.
Fermin.-
Bai, berriak diralako etorri gera, Jesus orrengan sinisturik, betiko
zorion-bidean lenbaitlen jarri zaitezten.
II Adia.-
Zuek nongoak eta nolakoak zeraten ez dakigu, ta nola nai dezute guk besterik
gabe zuei sinistutzea?
Zildoz.-
(Urduri, bere baitan) Asi dituk emekume berritxuok ere izketan...
(Emakumeai) ¿Zer? Kanpoko jaunok gezurtitzat al dituzute? Gizonok zuek baño
buru obea daukagu iñor bear bezela ezagutzeko.
IV Adia.-
(Bere baitan) Non gaitun, baña? Ikusten detana ere ezin diñat sinistu.
Erro.- Bukatuko al degu iñoiz emekumeokin?
Ureta.- Ez beingoan, arranopola!
Osteriz.-
(Olabe'ri) Etorkizunak barrena egosten zidak.
Olabe.-
(Osteriz'i) Neri ere bai, mutil.
Lazkoz.- Luze zijoak au, arraietan!
Akerreta.- (Lazkoz'i) Ez adi larritu, Lazkoz!
Zabaltza.-
(Akerreta'ri) Bai, i beti lelo orrekin.
Fermin.-
Ez zaitezte larritu, gizonak; emakumeak ere Jaunaren berria aditu bear
dute-ta... Neskatx au Jesus gure Jaunak piztu duala sinistu zadazute.
Osteriz.- (Bere baitan) Ori ikusteko zegok oraindik.
Garbi.-
(Onesto'ri) Jauna, nere a1aba piztu ezazu, eskubideri baldin badezu, naiz
eta Basajaunaren izenean izan.
Zildoz.-
(Onesto'ri) Ez artu, jauna, ajolarik emakume oiegatik. Piztu zaiguzu gure
Izarra maitea.
Onesto.-
Zer diozute, baña, zuek biok? Basojaun ori ez bait da iñoiz bizi, ezta
biziko ere. (Denak arriturik daude) Jesus gure Jaunak piztu dezake bakarrik neska onen
gorputza. Bera da denon Jaun bakarra.
Erro.- Ori ere bai, jauna?
Garbi.-
(Apal) Barkatu, jauna; ez bait dakigu ezer.
Ureta.-
Aditzekoak aditu bear ditugu oraindik!
Olabe.- (Bere baitan) Ez zidak bereala ziri ori sartuko!
Fermin.-
Basojaunaren agerkaldi oiek, bildur-ikarak gure buruan sartuta irudi-utsak
dira. Basojauna ez du oraindik iñork ikusi, ikusiko ere ez.
Illegorri.- Nik bein ikusi nuan, ba.
Erro.-
(Illegorri'ri) Zaude ixillik, ernakumea!...
Onesto.-
Gu guzion bizitzak Goiko Jaun aundi, on eta errukitsu orrek bere eskuetan
dauzka; nai duanari ematen dio, ta berak nai duanari kendu dezaioke.
Entzun, bada, neska onen bizitza eskatzen didazutenak: Goiko Jaunak, Betiko
Aitak, goi ta beko gauz guztiak, guri zerurako bidea erakutsi, ta deabruaren
menpetik ateratzera etorri zan Bere Seme laztanari, Jesus gure Jaunari, eman
zizkion, gizon guziak Beragan sinistu dezaten. Bera da, bada, bakarrik neska
oni bizitza eman lezaiokena. Guri etzaigu Berari biotzez eskatzea besterik
ematen. - Ara, bada, Orikain'dar maiteok, erantzun neri: Jesus'ek gure bidez
neska au piztutzen badu, Beragan sinistu, ta nik adieraziko dizuedan bere
lege erraza gogoz artuko dezutela agintzen al didazute?
Erro.-
Bai, biotzez agintzen dizugu. Ez bait dezake iñork berez bein ildakorik
berriz piztu. Il berri dan neska au bizitzara itzultzen badezu, Jainkoak
bidaldu zaitula, ta zure erakuspenak Jesus gure Jaunarenak direla sinistuko
degu.
Fermin.-
(Begiak gorantz jasorik) Eskerrak, Jauna, zu beren Jaunatzat aitortzen asi
diralako.
Erro.-
(Orikain'darrai) Esan emen, ne auzokideak: sinistuko al dezute zuek ere
Jesus gure Jaunagan?
Denak.- Bai, guk.
Osteriz.-
Neska au piztu dezala lenbizi beintzat. (Gero denak Onesto'ri begi-begira
egongo dira, Osteriz ta Olabe batez ere).
Onesto.-
(Esku-begiak gora jasorik) Judarrak zere ta Aitaren jainkotasuna sinistu
zezatentzat, Jairo'ren alabatxoa piztu zenduan Jesus ona: Palestina'ko bide
latzetan ardi galduen billa ainbeste nekatu ziñan artzai on-zintzoa: Zugan
sinitutzeko gerturik dauden anima gaxo abei begirapen gozo bat egin zaiezu,
berak ere zere odol garbi-ederraz inpernuari erosiak bait dira. Sinismen
biziaz eskatuko genizun guzia egitea agindu zenigun Jaun aundi orrek, gu
zure morroi arlote aben eskariok entzun itzazu, ta neska oni bizitza berriz
emaiozu, Orikan'dar zintzo abek zure jainkotasun ta nausitasuna aitortu ta
zure morroitza gogoz artu dezaten. (Bereala, ezpai gabe, neskagana joango
da, ta besotik eldurik esango dio:) Neska, Jesus'en izenean jeiki
zaite.
(Izarrak bereala burua jasoko du, ta oatzean eseriko da. Gero Onesto'ri
begiraturik esango dio:)
Izarra.- ¿Nork ots-egin dit? (Guziak izutu ta bildurtuta daude, Zildoz eta Garbi liluraturik).
Onesto.-
Nik, Jesus'en izenean. (Eskutik utziko dio. Fermin belaunikaturik Jaunari
eskerrak ematen jarriko da).
Zabaltza.- ¿Zer dakusgu?
Erro.- Piztu da!
Ureta.- ¿Non gaude?
III Adia.- Ene! Ene!
I Adia.- ¿Ori ere bai?;
Osteriz.-
Gu baño geiago dek! (Biotz-samurturik dago)
Izarra.-
(Eskuak baturik eta gorantz begira) Jesus!! Jesus!... Izen gozoa, izen
santua, izen aundia!... Ez da bera gabeko osasunik ez lurrean, ez
goian…
(Zildoz eta Garbi lasterka Izarra'gana dijoaz, alkar besarkatu ta
laztantzeko. Zildoz eta Garbi pozez negarrez daude).
Zildoz eta Garbi.- Gure alaba!... Izarra maitea!...
Izarra.- Aita!... Ama!...
Zabaltza.-
(Bizi) Ez du iñork oraindik olakorik ikusi.
Ureta.-
(Sutsu) Gizonok ez dira gu bezelakoak, goitik jetxiak dira nunbait.
Osteriz.- Alde guzietatik artuta gaude.
Lazkoz.-
(Biotzez) Gizonok digutena ao beteaz aitortu bear degu.
Akerreta.-
(Sutsu) Aundia da benetan Jaunaren eskua.
Olabe.-
Ezta sendagairik ikutu ere!... Gogorra dek auxe!...
Ureta.- Bai, egiz.
Erro.-
(Biotzez ikuturik) Jesus ori egizko Jaungoikoa da, noski.
Osteriz.- Bai, gu baño geiago da beintzat.
Illegorri.-
Gaurko illargi-beteak gauz arrigarri asko sortu dizkigu.
Erro.-
(Gogor, Illegorri'ri) Ez aipatu orain illargirik.
III Adia.-
Nongoa ote da illak piztutzen ikasi duen gizon ori?
IV Adia.-
(Irugarrenari) Ez zekiñat nongoa izan liteken... Olakorik!...
Onesto.-
(Garbi'ri) Azkatu zaiozu isara ori, oatzetik jeiti ta ibilli dedin; ez bait
du zuen alabak gaitz apurrik. (Fermin zutituko da)
Garbi.-
Eai, jauna, zure mendean naukazu, nai dezun guzia egiteko (Izarra'ri isara
kentzen asiko zaio)
Zildoz.-
(Onestoren aurrean belaunikaturik) Ez dakit, jauna, nere biotzeko eskerrak
nola zuri eman, nere alaba maite au piztu didazulako. Ez dezu nerekin
agindu besterik, eta guzi-guzia egingo dizut. Or dituzu nere abereak; artu
nai dituzun buruak.
Onesto.-
(Zildoz'i, zutitutzen lagundurik) Zutitu zaite, gizona... Eskeintzen
dizkidazun abereak zuretzat gorde itzazu; nik ez dizut zure biotza besterik
eskatzen. Ez eman, bada, neri eskerrik zeruko Jesus errukitsuari baizik.
Bera da zuri alaba itzuli dizuna... Orain, aditu dezagun denok zure alaba
onek diguna. (Izarra oetik jeiti ta, aurrerantz etorriko da, beste denak
inguraturik).
Izarra.-
Anaiak: Gezurrak eta gezur aundiak dira egiz guk orain arte uste izan
ditugun gauz asko. Beste munduan izan naiz, eta bertan ikusi detana zuei
argi adierezi dizazueket. Ara: Ez da Jaungo bat baizik, guzion egillea ta
guzion Nausi ta Jauna: Jaungoiko bakarra iru personetan, Aita, Semea ta
Espiritu Santua.- Semea, Jesus gure Jauna, gu gaitz-bidetik aldendutzearren
zerutik lurrera jetxi zan eta Mariaren errai garbietan gizondu egin zen.
Jesus onek lege berri bat zabaldu zuen, alkarri egindako irain ta zorrak
barkatu, ta biotzeko garbitasuna agintzen duen lege berdingabea. Jaun
maitagarri orrek Eliza edo Batzar bat erasi zuen, Beragan sinisten duten
guziak sartu ta zeruratzeko. Eliz ontan al izanik sartzen ez dana, ilda
gero betiko sutara joango da; sartu, ta berak agintzen dizkionak egiten
dituana, berriz, betiko zoriontegira joango da.
Erro.-
Begira!... Len jaun onek esan dizkigun egi berberak dirade abek. Biak iturri
batetik artu dute beren jakinduria.
Ureta.-
Alkar aituta baleude ere, ez lukete obekiago itz-egingo, noski.
Garbi.-
(Pozez, Izarra'ri) Gure alaba maitea!... ¿Nork erakutsi dizkin gauz
arrigarrri oiek?
Izarra.-
Jesus berberak, ama... Ta gero Jesus'ek esan dit: "Aizazu, Izarra: Zure
emengo etorkizuna oso illuna zan, baña gaur arratsaldean Orikain'en sartu
dan nere morroi Onesto'ren eskarien bitartez berriz bizitza emango dizut,
zure erritarrai emengo berriak azaldu, ta Onesto'k erakutsiko dizkizutenak
sinistu, ta agintzen dizutenak ongi bete ditzazuten".
Osteriz.-
Ara or!... Guk jaun onen izenik ez genekigun, eta neska onek dena ikasi
du... Nork uste len olakorik?
Erro.-
Emen Jesus'en eskua agiri-agirian dago, lagunak.
Zabaltza.- Bai, ezin genezake ukatu.
Zildoz.-
Alaba laztana!...Ire itzak txoraturik naukatxion. Len gure naigabea aundia
izan baden, azkoz aundiagoa den oraingo poza.
Izarra.-
Jainkoaren eskua nigan argi-argi ikusten dezute denok. Beraz gure biotzeko
esker-ona Jesus errukitsuari ta bere morroi zintzo Onesto jaunari azaltzeko
zorra degu guziok, egizko zorion-bidea erakutsi digulako, ta batez ere ni,
betiko illuntasunetik atera naulako. (Erro'ri) Ia, bada, Erro jauna, artu
zuk itza gu denon izenean ta eskeñi zazkiozu Onesto jaunari guzion biotzak,
Jesus'en legea bere aotik entzun, ta gogoz artzeko gerturik gaudela erabat
adierazirik.
Erro.-
Onesto jauna: Gau arrigarri asko aditu ta ikusi ditugu gau zoragarri ontan. Iñork ezin egin ditunak goiko Jesus onak zure bitartez egin dizkigu. Zuk
erakusten dezuna egia dela ta Jesus gure Jaunak zure aurrekoai erakutsitako
berbera dela argi-argi ikusten degu, jauna. Zure eskuetan gaituzu, bada, denok, eta gutzaz nai dezuna egin dezakezu.
Zuk azalduko diguzuna sinistu ta egingo degu. Au da beintzat nere eritzi ta
asma; baña bestera pentsatzen duanak, nai duna egin dezake. Nere ustez,
beste biderik artzea bere buruari kalte egitea da, ordea. - Esan, bada,
orain neri gizonok: Nik bezela Jesus zuen Jaun eta Jainkotzat aitortu, ta
bere legea artzen al dezute?
Gizon denak.- Bai, guk.
Erro.-
(Emakumeai) Eta zuek, emakumeak, zer diozute?
Emakume guziak.- Guk ere artzen degu.
Erro.-
(Onesto'ri) Ona emen, bada, gure aita Onesto, guzion biotzak zure eskuetan.
Nai bezela eratu itzazu. Itz-egin zazu, ta gogoz adituko zaitugu.
Onesto.-
Nere biotza lertzeko zorian dago pozaren pozaz, zuek Jesus'en artaldeko
bidean jarri zerateIako. Jesusek bere alde egin degun lan puska au erruz eta
ugari azi du, ta guk irabazi genduan baño uzta aundiago eman digu. ¡Jainko
berak uzta ugari au zaindu ta ondu dezala!... Denon etsaia, sulezeko aingeru
gaiztoa, iñoiz zuen kaltez jartzen bada, ez izan biIdurrik; Jesus gure alde
da-ta, bere laguntzarekin oso errez garaituko dezute.
Orain, Jesusen jarrailleai dagokien bizitzari asiera emateko, zuen artean
irain-zorren bat baldin badezute, alkarri biotzez barkatzea litzake Jesus
gure Jaunak ontzat eta egokien artuko luken egipena. (Denak alkarri begira
daude, iraiñen alkar-barkatze au zer den aditu ez balute bezela. Apurtxo bat
gerora Lazkoz oartzen da, ta Osteriz'ganantz abiaturik diotso:)
Lazkoz.-
Osteriz, len alkarrekin burruka egin diagu, ta alkarri barkatu bearren
gaituk.
Osteriz.- (Bigundurik) Bai, mutil, egia dek.
Lazkoz.-
Nik beintzat dena barkatzen diat, iraiña ta zor didaken ardia. Ik,
¿barkatzen al dizkidak esan dizkikaten itz txarrak?
Osteriz.-
Bai, mutil, ta pozik ala ere. Ator nigana ta eman zaidak besarkada estu bat.
(Biak besarkatzen dirade).
Fermin.-
(Gorantz begira) Jaunak nere anaien biotzak ikutu ditu. ¡Onetsia ta
bedeinkatua bedi bere izen aundia!
Osteriz.-
(Zildoz’gana zuzendurik) Irekin ere zorra diat, Zildoz, ire zintzotasunari
susmo txarra egin diotelako. ¿Barkatzen al didak?
Zildoz.-
(Samurturik) Bai nik. (Besarkatzen dira).
Olabe.-
(Biotz-samurturik, Zildoz’i) Ni ere orren laguna izan nauk, Zildoz. Barkatu
zaidak neri ere.
Zildoz.-
Bai eta gogoz ala ere. (Biak besarkatzen dira).
Onesto.-
Jainko errrukitsuak Orikan'darrak argitu ditu. Goiko argi
iraunkorra betiko eman bezaie!... Orain, seme maiteak, gaua aurreraturik
dagolako, denok etxeratu zaitezte. Urrrengo egunetan, Jauna lagun, sinistu
eta egin bear dezuten guzia astiro azalduko dizuet…
Erro.-
Jauna, nere etxetxoa zu ta zere lagunaren etxetzat artu dezakezu, gure
artean egongo zeraten egunetan.
Zildoz.-
Ez, orixe. Gurean zaude, ta bertan egongo zera nai dezun arte.
Onesto.-
Ez asarretu orregaitik, gizonak; neri edozein arkaitz ala zuaitz-zulo
berdin-berdin zait lotarako-ta. (Erro'ri) Baña gaizki erizten ez bazaizu,
etxe ontantxe geldituko naiz.
Erro.- Nai dezuna egin dezakezu, jauna.
Garbi.-
(Onesto'ri) Eskerrik asko, jauna. Gure zorionik aundiena zu gurekin eukitzea
da.
Izarra.-
¡Au nere poza! ¡Bizitza berrira ekarri naun aita Onesto gurekin izatea!
Jainko-gauzetan aritzeko aldi neiko izango degu biok.
Fermin.-
Anai maiteak: Lotara joan baño len, Jainkoari egin dizuten mesede
neurrigabea aitortu bearrean zaudete. Jaunak erri askoei oraindik eman ez
dien zeruko argitasuna gaur, illargi-beteko gau ontan zuei eman dizute.
Mundu zabal geien-geienak ez du gure Jesus maitea ezagutzen. Napartar ta
beste euskaldun geienak ere deabruaren, aingeru gaiztoapen illunpetan
arkitzen dira, beren egizko Jaungoikoa ezagutu gabe, ta beren animak betiko
galtzeko zori-zorian arkitzen diralarik. Ainbesta ta ainbestei eman ez
diena gaur zuei bere errukia aundia eman dizue.
Goraldu dezagun, bada, denok Jesus'en ontasuna; jaso goraño bere guganako
errukitasuna; eskatu Berari gogoz bere Berrion eta legearen argitasuna
munduko bazter guztietaraño lenbailen zabaldu dezala, gizon guzi-guziak
bere artaldean sartu ditezen. Eta abestu denok nerekin bere Jaungoitasun,
Nausitasun eta Erregetasunari.
A B E S T I A
(Denak)
Kristo gure Jaungoikoa
Guziok degu aitortzen,
Gure Errege ta Nausitzat
Guziok adoratzen.
Bere erruki txit aundiak
Eman digu argia;
Guzioai eman bezagu
Izagañeko gloria.
(Onesto ta Fermin) Gure biotzak ez daki
Zorra nolan ordaindu
Jesús errukitsuaren
Biotz santua goraldu.
Zildoz jaunaren alaba
Piztu nai izan dulako
Orikan’darren biotzak
Ikutu ditu betiko.
(Denak)
Kristo gure
Jaungoikoa…
O I A L A
* * * * *